MƏKKƏ DÖVRÜ
Nəcm: 334
1Qətiliklə, inananlar vəziyyətlərini qorudular/zəfər qazandılar.
2Onlar salaatlarında göstərişsiz/səmimi olan kimsələrdir.
3Və onlar boş şeylərdən üz çevirən kimsələrdir.
4Və onlar zəkatı işləyən/vergini verən kimsələrdir.
5–7Və onlar iffətlərini qoruyan kimsələrdir, həyat yoldaşları və ya sözləşmələrinin sahib olduqları[1] ayrı, çünki buna görə qınanmazlar, lakin bundan o yana getmək istəyənlər… Bax budur, onlar sədləri aşanların məhz özləridir.
8Və onlar əmanətlərinə və andlaşmalarına riayət edən kimsələrdir.
9Və onlar salaatlarını qoruyan kimsələrdir.
10,11Bax budur, içində təməlli qalacaqları Firdevs cənnətinə son sahib məhz onlar olacaqlar.
(74/23, Möminlər/1–11)
Nəcm: 335
12–16Və and olsun ki, Biz insanı seçilmiş bir palçıqdan əmələ gətirdik. Sonra onu çox dayanıqlı bir qərargahda bir nütfə, sonra o nütfəni bir embrion etdik. Sonra o embrionu bir ət parçasına döndərdik. Sonra o bir ət parçasını sümüklərə çevirdik. Sonunda o sümüklərə də bir ət geyindirdik. Sonra onu bir başqa yaradılışda yenidən qurduq. Bax budur, yaradanların ən gözəli olan Allah nə səxavətlidir! Sonra şübhəsiz ki, sizlər bunların ardından mütləq öləcəksəniz. Sonra şübhəsiz ki, siz Qiyamət günündə dirildiləcəksiniz.
(74/23, Möminlər/12–16)
Nəcm: 336
17Və and olsun ki, Biz sizin üstünüzdə yeddi yol yaratdıq. Və Biz yaratmaq barəsində xəbərsiz, laqeyd, biganə deyilik.
18Və Biz göydən bir ölçüdə su endirdik və onu yer üzündə durğunlaşdırdıq. Və şübhəsiz ki, Biz onu aradan qaldırmağa da qadirik.
19Sonra da Biz onun sayəsində sizin üçün xurmadan və üzümdən bağçalar meydana gətirdik. Bu bağçalarda sizin üçün bir çox meyvələr vardır və siz onlardan yeyirsiniz.
20Və Tur-i Sinadan çıxan, yağ bitirən, yeyənlərə qatqı olan bir ağac meydana gətirdik.
21,22Dörd ayaqlı, iki dırnaqlı, gövşəyən və ot yeyən heyvanlarda da sizin üçün qətiliklə bir ibrət vardır. Onların qarınlarındakı şeylərdən sizə içiririk. Onlarda sizin üçün bəzi faydalar da vardır. Və siz onlardan yeyirsiniz, onların üzərində və gəmilərin üzərində daşınırsınız/yüklənirsiniz.
(74/23, Möminlər/17–22)
Nəcm: 337
23And olsun ki, Biz Nuhu qövmünə elçi göndərdikdə o: “Ey qövmüm! Allaha qulluq edin. Sizin üçün Ondan başqa tanrı yoxdur. Hələ Allahın qoruması altına girməyəcəksinizmi?” – dedi.
24,25Bundan sonra qövmündən kafir öndə gedənlər: “Bu, sizin kimi bir bəşərdən başqa bir şey deyildir. Sizə böyüklük etmək istəyir. Əgər Allah istəsəydi, qətiliklə mələkləri endirərdi. Biz əvvəllər atalarımızın dinində bunu eşitmədik. Bu, yalnız və yalnız özündə dəlilik olan bir adamdır. Belə isə, bir müddətə qədər onu ümidlə gözləyin” – dedilər.
26Nuh: “Rəbbim! Məni yalan saymalarına qarşı, mənə kömək et!” – dedi.
27–29Buna görə də Biz ona: “Bizim nəzarətimiz və vəhyimiz ilə gəmini düzəlt. Sonra, Bizim əmrimiz gəlincə və təndir qaynayınca, hər cinsdən cüt-cüt və bir də onlardan, daha öncə əleyhində Söz[2] keçmiş olanlar istisna olmaqla, ailəni, yaxınlarını, inananlarını gəmiyə mindir. Şərik qoşaraq, səhv/öz zərərlərinə iş edənlər barəsində Mənə müraciət etmə. Şübhəsiz, onlar boğulmuşlar/qəti olaraq suda boğulub öləcəklər. Sonra sən və səninlə bərabər olan insanlar gəmiyə yerləşdiyində də: “Bütün təriflər bizi, şərik qoşaraq, səhv/öz zərərlərinə iş edənlər qövmündən qurtaran Allah üçündür, başqasını öyməyin” – de! Və: “Rəbbim! Məni bolluq olan bir yerə endir/mənə bol-bol ikram et. Sən endirənlərin/ikram edənlərin ən yaxşısısan” – de! – deyə vəhy etdik.
30Şübhəsiz, bunda qətiliklə bəzi əlamətlər/nümunələr vardır. Və Biz qətiliklə sınayanlarıq.
31Sonra Biz onların ardından başqa bir nəsil var etdik.
32Sonra da onların içində: “Allaha qulluq edin, sizin üçün Ondan başqa bir tanrı yoxdur. Hələ Allahın qoruması altına girməyəcəksinizmi?” – deyə xəbərdar edən, özlərindən bir elçi göndərdik.
33–38Və elçinin qövmündən, küfr etmiş, Axirətə çatmağı yalan saymış və bu bəsit dünya həyatında özlərinə rifah verdiyimiz yüksək mövqedə olanlar: “Bu, sadəcə, sizin kimi bir bəşərdir, sizin yediklərinizdən yeyir, sizin içdiklərinizdən içir. Və əgər özünüz kimi bir bəşərə itaət edərsinizsə, şübhəsiz ki, o zaman siz qətiliklə ziyana uğrayarsınız. Doğrudanmı sizə vəd edir ki, siz öldüyünüzdən, torpaq və sümük olduğunuzdan sonra, mütləq surətdə çıxarılacaqsınız? Təhdid olunduğunuz şey, heç olmayacaq bir şeydir! Sadəcə, adi dünya həyatımız! Biz ölürük, yaşayırıq. Və biz dirildilməyəcəyik. Elçi, sadəcə, Allah haqqında yalan uyduran bir insandır və biz Ona inanmırıq” – dedilər.
39Elçi: “Rəbbim, məni yalan saymalarına qarşı mənə kömək et!” – dedi.
40Allah: “Çox az bir zaman sonra onlar qətiliklə peşman olacaqlar!” – dedi.
41Sonra da haqq etdikləri dəhşətli gurultu onları yaxaladı. Beləcə, özlərini selin önündəki çör-çöp halına saldıq. Artıq uzaqlaşdırma/kənarlaşdırma, şərik qoşaraq səhv/öz zərərlərinə iş edənlər topluluğunadır.
42Sonra Biz onların ardından başqa nəsillər var etdik.
43Heç bir başçılı cəmiyyət öz əcəlini nə önə ala bilməz, nə də ertələyə bilməz.
44Sonra Biz bir-biri ardınca elçilərimizi göndərdik. Nə zaman bir ümmətə elçiləri gəldi, onlar bu elçini yalan saydılar və Biz onların bir qismini digər qisminə izlətdirdik və onları hekayətlər etdik. Artıq iman etməyən cəmiyyət üçün uzaqlıq… Canı cəhənnəmə!
45,46Sonra da Musa və qardaşı Harunu ayələrimizlə/əlamətlərimizlə/nümunələrimizlə və açıq-aşkar bir güc ilə Firona və öndə gedənlərinə göndərdik/elçi etdik. Buna görə də özlərinin böyüklüyünə inandılar və ululuq göstərən bir cəmiyyət oldular.
47Sonra da: “Bu ikisinin qövmü bizə qulluq edərkən biz, bizim bənzərimiz olan bu iki bəşərə inanacağıqmı?” – dedilər.
48Beləcə, onlar hər ikisini yalan saydılar və dəyişikliyə/dağıntıya uğrayanlardan oldular.
49Və and olsun Biz Musaya, onlar bələdçiləndikləri doğru yola girsinlər deyə, o kitabı verdik.
50Və Biz Məryəmin oğlunu və İsanın anasını bir əlamət/nümunə etdik və ikisini yaşayış üçün uyğun, suyu olan bir təpəyə yerləşdirdik.
51Ey elçilər! Təmiz, xoş, faydalı şeylərdən yeyin və saleh əməl işləyin. Şübhəsiz ki, Mən sizin etdiklərinizi çox yaxşı bilənəm.
52Və bax budur, bu, bir tək ümmət olaraq sizin ümmətinizdir. Mən də sizin Rəbbinizəm. O halda mənim qorumam altına girin.
53Sonra insanlar öz aralarındakı işləri hissə-hissə böldülər. Hər qrup özündə olanla sevinib təkəbbürlənməkdədir.
54Sən indi onları bir zamana qədər azğınlıqları ilə baş-başa burax!
55,56Onlar onları xeyirlərdə yarışdıraq deyə, özlərinə maldan və oğullardan bir şeylər verməkdə olduğumuzumu sanırlar? Tam əksinə, işin fərqinə vara bilmirlər.
(74/23, Möminlər/23–56)
Nəcm: 338
57–61Şübhəsiz, Rəbbinə duyduqları dərin heyranlıq və hörmətin nəticəsi olaraq, Ondan uzaqlaşma qorxusundan tir-tir titrəyən bu kəslər, Rəbbinin ayələrinə inanan kəslər, Rəbbinə ortaq tanımayan kəslər, şübhəsiz, özləri Rəbbinə dönəcəklər deyə verdiklərini qəlbləri ürpərərək verən kəslər – bax budur, onlar yaxşılıqlarda yarışanlardır və yaxşılıqlar üçün öndə gedənlərdir.
(74/23, Möminlər/57–61)
Nəcm: 339
62Və Biz heç kimsəni gücünün yetdiyindən başqası ilə – imkanı və bacarığı xaricindəki bir şeylə yükləmərik. Nəzdimizdə də, haqqı danışan bir kitab vardır və onlar haqsızlığa uğradılmazlar.
63Tam əksinə, onların qəlbləri bu xüsusda örtük içindədir. Və onların bundan aşağı bəzi pis işləri vardır ki, onlar o pis işləri edirlər.
64Sonunda onların rahatlıq içində olanlarını əzabla yaxaladığımızda dərhal fəryada başlayırlar.
65–67Bu gün fəryad etməyin! Şübhəsiz ki, siz Bizdən kömək görə bilməzsiniz. Şübhəsiz ki, ayələrimiz sizə oxunurdusa da, siz buna qarşı təkəbbürlənərək və gecə ikən sayıqlamalar saçaraq üz döndərib gedirdiniz.
(74/23, Möminlər/62–67)
Nəcm: 340
68Onlar Quranı heç düşünmədilərmi? Yoxsa özlərinə daha öncə keçmişdə, atalarına gəlməyən bir şeymi gəldi?
69Ya da onlar özlərinə gələn elçini tanımadılarmı ki, onu tanımırmış kimi davranmağa cəhd edirlər?
70Yoxsa: “Onda bir dəlilik varmı?” – deyirlər. Əksinə elçiləri özlərinə haqqı gətirmişlər. Onların çoxu da haqqı xoşlamayan insanlardır.
71Və əgər haqq onların ehtiraslarına uysaydı qətiliklə göylər, yer üzü və bunlarda olan insanlar pozulub, gedərdi. Əslində, Biz onların şanını/öyüdlərini gətirdik, sonra da onlar öz şanlarından/öyüdlərindən üz çevirənlərdir.
72Yoxsa sən onlardan bir vergimi istəyirsən? Bax budur, Rəbbinin vergisi daha xeyirlidir. Və Rəbbin ruzi verənlərin ən xeyirlisidir.
73,74Və şübhəsiz, sən qətiliklə onları dosdoğru bir yola çağırırsan. Axirətə inanmayan bu insanlar isə, bu yoldan qətiliklə azanlardır.
75Və əgər onlara acıyaraq, içində olduqları sıxıntını aradan qaldırsaydıq, qətiliklə yaxşıca korlaşaraq, azğınlıqlarında büsbütün dirənərdilər.
76Və and olsun ki, Biz onları əzab ilə yaxaladıq. Buna baxmayaraq, Rəbbinə boyun əymədilər və Allah barəsində zəlil olduqlarını heç göstərmədilər.
77Ta ki, üzərlərinə əzabı çox şiddətli olan bir qapı açdığımız zaman… Bir də baxarsan ki, onlar orada ümidsiz qalmışlar!
78Və Allah sizin üçün duyğunu, gözləri və qəlbləri inşa edəndir. Sizə verilən nemətlərin qarşılığını necə də az ödəyirsiniz!
79Və Allah sizi yer üzündə törədib, çoxaldandır. Və sadəcə Ona toplanacaqsınız.
80Və Allah dirildər və öldürər. Gecə ilə gündüzün bir-birini təqib etməsi də yalnız və yalnız Onun işidir. Hələ ağlınızı istifadə etmirsinizmi?
(74/23, Möminlər/68–80)
Nəcm: 341
81Əslində onlar öncəkilərin söylədiklərinin bənzərini söylədilər.
82,83Onlar: “Biz ölüb bir torpaq və sümüklər olduqdamı qətiliklə, dirildiləcəyik? And olsun ki, biz və atalarımız bundan öncə bununla qorxudulmuşduq. Bu, əvvəlkilərin məsəllərindən başqa bir şey deyildir!” – dedilər.
84De ki: “Əgər bilirsinizsə, bu yer üzü və onun içindəki kimsələr kimə aiddir?”
85Onlar: “Allaha aiddir” – deyəcəklər. “Belə isə, siz düşünüb daşınmazsınızmı?” – de.
86De ki: “Yeddi göylərin Rəbbi və çox böyük taxtın[3] Rəbbi kimdir?”
87Onlar: “Allahındır/Allahdır” – deyəcəklər. Sən: “Belə isə, Allahın qoruması altına girməyəcəksinizmi?” – de.
88De ki: “Əgər bilirsinizsə, hər şeyin mülkiyyəti və idarəçiliyi Özünün əlində olan və Özü hər şeyi qoruyub müdafiə edən, lakin Özü qorunmayan kimdir?”
89Onlar: “Allahındır/Allahdır” – deyəcəklər. Sən: “Belə isə necə ovsunlanırsınız?” – de.
90Əslində Biz onlara haqqı gətirdik, onlar isə qətiliklə yalançılardır.
(74/23, Möminlər/81–90)
Nəcm: 342
91,92Allah övlad deyə bir şey qəbul etməmişdir. Onunla bərabər heç bir tanrı da yoxdur. Əks təqdirdə hər tanrı qətiliklə öz əmələ gətirdiyi şeylə birlikdə gedər və qətiliklə digərləri üzərində üstün olardı. Görünməyəni, eşidilməyəni, seçilməyəni və açığı bilən Allah onların vəsf etdikləri şeylərdən münəzzəhdir. O, onların ortaq qoşduqları şeylərdən də çox ucadır.
(74/23, Möminlər/91–92)
Nəcm: 343
93,94De ki: “Rəbbim! Onların təhdid olunduqları şeyləri mənə qətiliklə göstərəcəksən. Rəbbim! Bu vəziyyətdə məni, şərik qoşaraq səhv/öz zərərlərinə iş edən o insanlar kütləsi içində tutma”.
95Və şübhəsiz, Biz onlara vəd etdiyimiz şeyləri sənə göstərməyə əlbəttə, ki, güc yetirənlərik.
96Sən pisliyi ən gözəl bir şeylə sovuşdur. Biz onların yaraşdırmaqda olduqları şeyləri çox yaxşı bilirik.
97,98Və de ki: “Rəbbim! Şeytanların təhrik etmələrindən sənə sığınıram! Və Rəbbim! Onların yanımda olmalarından da, sənə sığınıram”.
(74/23, Möminlər/93–98)
Nəcm: 344
99,100Sonunda onlardan birinə ölüm gəldiyində: “Rəbbim, tərk etdiyim şeylərdə saleh əməl işləməyim üçün, məni geri döndər” – dedi. Əmin olun ki, onun düşündüyü kimi deyil! Bu, şübhəsiz, onun söylədiyi bir sözdür. Onların təkrar dirildiləcəkləri günə qədər, onların arxalarında bir əngəl vardır.
101Artıq Sura üfləndiyi[4] zaman, bax budur, o gün aralarında nəsil-nəsəb əlaqəsi yoxdur, kimsə kimsədən bir şey istəyə bilməz də.
102Beləcə, kimlərin çəkiləri ağır gələrsə, bax budur, onlar əsl qurtuluşa çatanlardır.
103Kimlərin də çəkiləri yüngül gələrsə, artıq onlar da özlərinə heyf etmişlər/cəhənnəmdə həmişəlik qalarlar.
104Orada onlar dişləri ağarmış halda ikən, atəş üzlərini yalayar.
105Mənim ayələrim sizə oxunmadımı? Siz də onları yalan sayırdınızmı?
106,107Dedilər ki: “Rəbbimiz! Biz azğınlığımıza məğlub olduq və biz bir azğınlar qövmü olduq. Rəbbimiz! Bizi buradan çıxar. Əgər bir daha eynisini edərsək, onda, o zaman gerçəkdən biz səhv/öz zərərlərinə iş edənlərik”.
108Allah dedi ki: “Yatın oraya! Mənə də heç nə deməyin. 109Şübhəsiz, mənim qullarımdan bir qrup: “Rəbbimiz! Biz iman etdik, artıq bizi bağışla, bizə mərhəmət et, Sən mərhəmətlilərin ən yaxşısısan” – deyirdilər. 110Bax budur, siz onları lağa qoydunuz! Sonunda da onlar sizə mənim anılmamı, öyüdümü unutdurdu/tərk etdirdi. Və siz onlara gülürdünüz. 111Şübhəsiz ki, bu gün Mən səbr etmələrinə qarşılıq, onları mükafatlandırdım. Onlar qazanclı çıxanların məhz özləridir”.
112Allah: “Yer üzündə il sayı olaraq neçə il qaldınız?” – dedi.
113Onlar: “Bir gün və ya günün bir qismi qədər qaldıq. Haydı, sayanlardan soruş” – dedilər.
114Allah: “Siz, sadəcə, çox az bir müddət qaldınız! Kaş ki, siz bilmiş olsaydınız!” – dedi.
(74/23, Möminlər/99–114)
Nəcm: 345
115Yaxşı, siz Bizim sizi, sadəcə, boş yerə yaratdığımızı və şübhəsiz, sizin yalnız və yalnız Bizə döndərilməyəcəyinizimi sandınız?
116Bax budur, gerçək sahib, idarəçi Allah, ucalardan ucadır. Ondan başqa tanrı deyə bir şey yoxdur. O, hörmətli olan və ən böyük idarəçilik məqamının[5] Rəbbidir.
117Hər kim heç bir dəlili olmadığı halda, Allah ilə birlikdə digər bir ilaha yalvarırsa, bilsin ki, o insanın hesabı ancaq Rəbbinin nəzdindədir. Şübhəsiz, kafirlər vəziyyətlərini qoruya bilməzlər, zəfər qazana bilməzlər.
(74/23, Möminlər/115–117)
Nəcm: 346
118Və de ki: “Rəbbim! Bağışla və mərhəmət et! Və Sən mərhəmətlilərin ən xeyirlisisən”.
(74/23, Möminlər/118)
[1]Ayələrdə keçən “ma mələkət eymanühüm [sözləşmələrinin sahib olduqları]” ifadəsi, başlıca olaraq “cariyələr” olaraq anlaşılaraq bu günümüzədək gəlmişdir. Cariyələrlə əlaqədar say həddi olmadığı kimi, onlarla nikah da lazım gəlmədiyi anlayışı hakim olmuşdur. O halda ma mələket eymanühüm [sözləşmələrinin sahib olduqları] ifadəsiylə kimlərin qəsd edildiyinin təhlil edilməsi vacibdir. İslam gəldiyində, dünyanın hər tərəfində olduğu kimi, Ərəbistan coğrafyasında da köləlik müəssisəsi mövcud olub, satın alma, miras qalma, qaçırma, hərb əsirlərinin kölələşdirilməsi kimi yollarla davam edirdi. İslam, qaynar döyüşdən başqa yollarla əsir almağı və döyüşdə alınan əsirlərin kölələşdirilməsini qadağan etdi (Ənfal/62 və Muhəmməd/4) və beləliklə də, köləlik müəssisəsini tədricən, tamamilə qadağan etdi. XIX yüzildə İngiltərə başda olmaqla digər dövlətlər də köləliyi qadağan edərək bu müəssisəni ortadan qaldırdılar. Təəssüf ki, sözdə bir İslam dövləti olan Osmanlı Dövləti, zənci kölə ticarətini 1857–də, ağ kölə ticarətini isə ancaq 1909–da qadağan etmişdir. Geniş açıqlama üçün Bxn. Təbyinül–Quran; c. 2, s. 167.
Köləlik müəssisəsinin davam etdiyi müddətdə, yerli və beynəlxalq adətlərə uyğun olaraq, qadın və kişi kölələr müəyyən edilmiş şərtlər, sözləşmələr çərçivəsində qoruyucu ailələrin himayələrinə verilirdilər. Bu hami ailələr onların iş-gücündən yararlanır və onları himayə edərdilər. Kölələr din və vicdan müstəqilliyinə sahib olmalarına baxmayaraq, iqtisadi və siyasi baxımdan müstəqil deyildilər. Miras və qəsb yoluyla kölə etmə halı ortadan qalxdıqdan sonra hərb əsirlərindən dəyişməyə tabe tutulmayan, fidyə verilməyən və ailəsindən himayə edəcək kimsəsi tapılmayan xanımlar yenə müəyən edilmiş qaydalar daxilində, birilərinin himayəsinə verilirdi. Bəzən də köləliyin qalxmadığı qonşu bir ölkəyə hədiyyə olaraq, kölələr göndərilirdi.
Bölmədəki “ma mələkət eymanühüm [sözləşmələrinin sahib olduqları]” ilə, “bu şərtlər çərçivəsində himayə altında olan qadınlar” qəsd edilmişdir. Bunlarla cinsi əlaqəyə girə bilmək üçün mütləq yaxınlarından izin alınması və adətə görə, mehirlərini verməklə nikahlanmaları şərtdır (Nisa/24). İslam, nikahsız cinsi əlaqəni təşviq etməz, nikahsız könüllü əlaqəni zina, nikahsız və könülsüz əlaqəni isə təcavüz sayar.
Ayədə bu qadınlar ona görə “və ya” ifadəsiylə ikinci bir qrup sayılır ki, onların keçmişlərində yşadıqları həyatları bilinmir. Onlar, o günün adətində olan mehir nöqteyi-nəzərindən əsl həmşəhəriləriylə bərabər deyillər. Nikahın təməli eyni olmasına rəğmən, incəliklərdə fərqlilıkdən söhbət gedir. Bu cür xanımlara konkret nümunə olaraq bu adlar verilə bilir: Peyğəmbərimizin arvadlarından “Safiyə” bir döyüş əsiridir, Mariyə də ona hədiyyədir. Peyğəmbərimiz hər ikisi ilə də nikahlanmışdır. Həmçinin, bu iki qadın Quranda [Təhrim və Əhzab surələrində] Rəsulullahın “xanımları” olaraq xarakterizə edilmişdir.
Bu gün köləlik müəssisəsi qaldırılmış, adətlərin yerini yerli və beynəlxalq hüquq tutmuşdur. Bu gün bu qavramın, toplama kamplarındakı, sığınma evlərindəki və əsirgəmə qurumlarındakı qadınlar olaraq ələ alınması uyğundur.
[2]Burada bəhs edilən “Söz”, Sad/84–85 və Səcdə/5–də bəhs edilən “cəhənnəmin ins və cin [hər kəs] tərəfindən doldurulması”–na yönəlik, Rəbbimiz tərəfindən alınmış bir prinsipial qərarıdır. Rəbbimizin bu qərarı Quranda bəzən “əl – kavl”, bəzən də “kəlimətü Rəbbik” şəklində keçir.
[3]Ərş, “ən böyük, ən yüksək məqam yeri/taxt” deməkdir. Quranda 26 dəfə keçir. Bunlardan dördü Nəml surəsində Səba məlikəsinin taxtı, biri də Yusuf surəsində Yusuf peyğəmbərin taxtı olmaqla, qullar üçün keçərkən, 21 dənəsi məcazi olaraq, Allahın taxtı olaraq keçir.
Burada ərşın, məcazən Allaha sərf edilməsi, Allahın ən yüksək məqam sahibi olduğunun, Ondan üstün bir idarəçinin olmadığının bəyanıdır.
[4]“Borunun üflənməsi” ifadəsi, keçmiş dövrlərdə istifadə edilən, toplanmaq və ya təhlükəni xəbər vermək üçün istifadə edilən bir üsuldur. Bu boru, başlıca olaraq, iribuynuzlu heyvan buynuzundan düzəldilirdi. Borunun üflənməsi, bir içtimai borunun və ya sirenasının çalınacağını düşündürür, ya da bir hakimin oyunu başladan və bitirən tütəyinin üflənməsini və ya bir məktəbdə dərsin başladığını və bitdiyini bildirən zəngin çalınmasını xatırladır. Biz bunu “həyəcan siqnalı verilməsi” olaraq, anlaya bilərik. Bu ifadə, bu ayəndən başqa yerlərdə “Surun üflənməsi” olaraq, yer alacaqdır.
[5]Ərş, “ən böyük, ən yüksək məqam yeri/taxt” deməkdir. Quranda 26 dəfə keçir. Bunlardan dördü Nəml surəsində Səba məlikəsinin taxtı, biri də Yusuf surəsində Yusuf peyğəmbərin taxtı olmaqla, qullar üçün keçərkən, 21 dənəsi məcazi olaraq, Allahın taxtı olaraq keçir.
Burada ərşın, məcazən Allaha sərf edilməsi, Allahın ən yüksək məqam sahibi olduğunun, Ondan üstün bir idarəçinin olmadığının bəyanıdır.
