QƏLƏM SURƏSİ

QƏLƏM SURƏSİ

MƏKKƏ DÖVRÜ

Nəcm: 4

Rəhman və Rəhim Allah Adından

¹Nun/50[1]

¹Qələmi və onların sətir-sətir yazıb söylədiklərini/əfsanələşdirdiklərini sübut göstərirəm[2] ki, ²sən Rəbbinin neməti sayəsində, məcnun [gizli güclərlə dəstəklənən – dəli] deyilsən. ^3,4Və əmin ol ki, sənin üçün minnətsiz qazanılmış çox mal var. Və əmin ol ki, sən, çox böyük bir əxlaq üzərindəsən[3].

(2/68, Qələm/1–4)

Nəcm: 5

^5–8Artıq, yaxında haqq dindən çıxaraq, özünü atəşə atmış olanın hansınız olduğunu görəcəksiniz, onlar da görəcəklər. Şübhəsiz, Rəbbindir, yolundan azanı ən yaxşı bilən. Yenə Odur bələdçilənərək doğru yolu tapmış olanları ən yaxşı bilən. O halda, axirət gününü yalan sayan o adamlara itaət etmə!

^9–16Onlar arzu etdilər ki, sən onların işinə rəvac verəsən, onlar da dərhal sənin işinə rəvac versinlər. Çox and içən, alçaq, lağ edən, qanmaz, arxadan danışan, ara vuran, qovmaq üçün fürsət axtaran, mal və oğulları var deyə, xeyirə mane olan, hücum edən, günaha batmış, qaba/kobud, sonra da pisliklə damğalı bu müftəxorların heç birinə itaət etmə. Axirəti yalan sayan o adam, ayələrimiz özünə oxunduğu zaman: “Daha öncəkilərin hekayələridir” – dedi. Yaxında Biz onun burnunu ovacağıq[4].

(2/68, Qələm/5–16)

Nəcm: 6[5]

^17–24Şübhəsiz, Biz o bağ sahiblərinə bəla verdiyimiz kimi, onlara da bəla verəcəyik: O zaman ki, onlar, səhər açılınca, mütləq bağın məhsullarını yığacaqlarına/biçəcəklərinə and içmişdilər… Bir istisna yeri də qoymamışdılar… Amma onlar yuxuda ikən Rəbbin tərəfindən bir tufan bağın üzərindən dolaşıb keçdi. Səhərə bağ, biçilmiş/yığılmış kimi oldu. Səhər oyandıqları vaxt bir-birlərinə səsləndilər: “Haydı, biçəcəksinizsə/yığacaqsınızsa, səhər-səhər erkəndən gedin!” – dedilər. Dərhal yola düzəldılər, aralarında pıçıldaşırdılar: “Diqqətli olun, fikir verin ki, bu gün aranıza bir yoxsul soxulmasın!”

^25–29Sadəcə maneolma gücünə sahib ola biləcək/zorakılığa gücləri çata biləcək bir tövrlə erkəndən getdilər. Amma bağı gördüklərində: “Biz şübhəsiz, çaşmışıq, səhv yerə gəlmişik! Yox, yox, biz yoxsulluğa məhkum olunmuşuq. Allah bizi cəzalandırıb!” – dedilər. Ən xeyirli olanları: “Mən sizə: “Allahı nöqsanlıqlardan münəzzəh qılmırsınızmı?”[6] – deməmişdimmi?” – dedi. Onlar: “Rəbbimiz, Səni tənzih edərik, doğrusu bizlər yanlış/öz zərərlərinə iş edən, haqsız davranışlar edənlər imişik!” – dedilər.

^30–32Sonra döndülər. Bir-birlərini qınayırdılar: “Vay bizim halımıza! Bizlər doğrudan da özünü Firon kimi görən azğınlar imişik, ümid edək ki, Rəbbimiz bizə onun yerinə daha xeyirlisini verər; doğrudan, biz bütün ümidimizi Rəbbimizə çeviririk”.

³³Dünyadakı əzab bax belədir! Əlbəttə, Axirət əzabı daha böyükdür, kaş ki, bilənlərdən olsaydılar!

(2/68, Qələm/17–33)

Nəcm: 7

³⁴Şübhəsiz ki, Allahın qoruması altına girənlər üçün Rəbləri yanında nemətləri bol olan cənnətlər vardır. ³⁵Biz heç müsəlmanlara günahkarlara etdiyimizi edərikmi?

(2/68, Qələm/34–35)

Nəcm: 8

³⁶Sizə nə olub, necə hökm edirsiniz? ^37,38Yoxsa öyrəndiyiniz şeylərin içində: “Siz bu aləmdə nəyi seçərsinizsə/bəyənərsinizsə o, mütləq sizin olacaq” – zəmanəti verilmiş, sizə aid yazılı bir sənədmi var? ³⁹Ya da sizə qarşı qiyamət gününə qədər sürəcək: “Siz hər nə hökm verərsinizsə, mütləq elə olacaq” – deyə üzərimizdə andlar/öhdəliklər, vədlərmi var?

⁴⁰Soruş görək axirəti inkar edən o insanlardan, içlərindən belə bir şeyə hansı zəmanət verməkdədir? ⁴¹Yoxsa onların ortaqlarımı var? O halda ortaqlarını gətirsinlər, əgər doğrulardandırlarsa.

⁴²Həqiqətin bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyulub, işin böyüməyə başladığı, işin ciddiləşdiyi və boyun əyib təslim olmağa dəvət edildikləri gün artıq gücləri yetməz. ⁴³Gözləri yerə əyilmiş, özlərini bir alçaqlıq, düşkünlük bürümüş olur. Halbuki onlar, sağ-salamat ikən də boyun əyib, təslim olmağa dəvət edilirdilər.

(2/68, Qələm/36–43)

Nəcm: 9

⁴⁴O halda bu sözü – Quranı yalan sayanları Mənə həvalə et! Biz onları bilmədikləri yerdən yaxalayacağıq. ⁴⁵Və Mən onlara möhlət/vaxt verərəm, çünki Mənim planım güclüdür, sağlamdır.

⁴⁶Yoxsa sən onlardan bir əvəz/ödəniş istəyirsən? Və buna görə də onlar ağır borc altındamı əzilirlər? ⁴⁷Yoxsa görmədikləri, bilmədikləri şeylər, gələcəkdə olacaq hadisələr yanlarındadırmı, onu onlarmı yazırlar?

⁴⁸Elə isə Rəbbinin qərarı üçün səbr et, bədbinliyə düçar olmuş insan[7] kimi olma. O zaman ki, o, bir dəfə hədsiz bədbinliyə düçar olduğunda, Rəbbinə səslənmişdi. ⁴⁹Əgər Rəbbindən ona bir yaxşılıq yetişməsəydi, qınanmış bir halda, boş bir yerə atılacaqdı. ⁵⁰Ancaq, Rəbbi onu seçdi, sonra da yaxşılardan biri etdi.

⁵¹Kafirlər o öyüdü/Quranı eşitdikləri zaman az qala səni baxışlarıyla devirəcəklər; sənə yeyəcəklərmiş kimi baxacaqlar və: “O, şübhəsiz, bir dəlidir/gizli güclərin dəstəklədiyi biridir” – deyəcəklər.

⁵²Halbuki Quran, bütün aləmlər üçün bir öyüddən başqa bir şey deyildir.

(2/68, Qələm/44–52)

 

[1]Quranda bir çox surənin “kəsik, bağlantısız hərflər” ilə başladığı görünür. Müxtəlif araşdırmaçılar bu hərflərin mütəşabih, bir şifrə, bir sözün qısaldılmış şəkli, bəzi sözlərin ilk hərfi və ya son hərfi olduğu kimi görüşlər irəli sürmüşlər. Fikrimizcə, bu hərflər, “elan” [diqqət, gözünüzü açın] sözü kimi bir xəbərdarlıq işarəsidir və telefon danışmalarındakı “alo!” səslənməsi kimi diqqəti, oxunacaq ayələrə çəkməkdədir. Həmçinin, Quranın riyazi quruluşundakı vacib olan ünsürlərdən biridir. Həmçinin bu hərflər, ola bilər ki, rəqəmsal bir dəyər də ifadə edir. Çünki Quran endiyi dövrdə, ərəblər arasında rəqəmlər hələ icad edilməmişdi, rəqəm yerinə hərflər istifadə olunurdu. Rəqəm yerinə hərf istifadə olunmasına “Əbcəd” hesabı deyilir. Biz kəsik hərflərin yanında rəqəmsal dəyərlərini də göstərdik. Rəqəmsal dəyərlər ilə nəyin qəsd edilmiş ola biləcəyi nöqtəsində də hələ bir qənaətə gəlməmişik. “Əbcəd” hesabının, Quranın endiyi dövrlərdə rəqəm yerinə istifadə edilmiş olmasından başqa, hər hansı bir xüsusiyyət və özəlliyi yoxdur. Bu kəsik hərflərlə əlaqədar hələ qaneedici bir araşdırma meydana çıxarılmamış olub, mövcud əsərlərdə də keçmişlərin təqdim etdiklərindən başqa bir bilik mövcud deyil. Bu məsələnin tam aydınlığa qovuşması da, digər bir çox məsələ kimi, dürüst, səmimi və könüllü Quran araşdırmaçılarını gözləyir.

[2]Ərəbcədə, iddia edilən hər hansı fikri konkret dəlillərlə gücləndirmək üçün “And cümləsi” deyə bir cümlə növü işlədilir. Yəni “and cümləsi”, irəli sürülən fikirlərin sübutlarla və güclü bir şəkildə ortaya qoyulması üçün qurulan cümlədir. And cümləsi iki bölmədən ibarət olur: Birincisi, and edilən [sübut, şahid göstərilən] “and bölməsi”, ikincisi isə söylənmək istənən əsil fikrin irəli sürüldüyü “anda cavab bölməsi”dir. And bölməsində, ikinci bölmədə irəli sürüləcək fikri dəstəkləməklə insanlar, hadisələr və ya bir şeylər sübut göstərilir. Anda cavab bölməsində isə, əsil söylənmək istənən fikir bildirilir. Bu cümlələrin texniki quruluşları da, digər cümlə quruluşlarından fərqlidir. Bunlar, Təbyinul-Quranda izahlı olaraq, təqdim edilmişdir.

Bu cümlə növü Quranda yüzlərlə dəfə işlədilir. Rəbbimiz bir çox hadisəyə, sistemə və ya “şey”ə and içir və bunları təqdim etdiyi fikrə dəlil göstərir.

[3]Paraqrafdan açıq şəkildə anlaşılır ki, Muhəmməd, cəmiyyyətdə hörmət duyulan, əxlaqlı, ağıl və zəka yönündən sağlam, təmiz bir sərvət sahibi olduğuna görə peyğəmbər seçilmişdir.

[4]Ayənin hərfi qarşılığı, “Xortumunun üzərinə damğa basacağıq” şəklindədir. Bu, ərəblərın bir adamı cəmiyyət içində pərt etməyi ifadə edən bir deyimdir. Biz bu deyimi, dilimizdəki bir deyimlə ifadə etdik.

[5]Rəbbimiz mövzunun doğru anlaşılması, ibrət alınması və gələcəyə işıq tutması üçün  örnəklər verir, hekayələr nəql edir. İrəlidə yüzlərlə örnək verilməsini və hekayələri görəcəyik. Bu hekayə nəql etmək və örnək vermələr, Quranın endiyi dövrdə yaşayanların yaxından bildikləri, Nuh, Ad, Səmud, Lut, Musa qövmü/İsrailoğulları, Firon və onların qalıqları haqqın­dadır. Təhsil və təlimdə önəmli rola sahib olan hekayələr, xəbərdarlıq mövzusunda da çox təsirli olduğu üçün, Quranda bir çox hekayəyə və örnək verməyə yer verilmiş, bu hekayə və örnək vermələr bir çox dəfə təkrarlanmışdır. Quranda yer alan hekayə və örnək vermələrin üslubundan açıq şəkildə anlaşılır ki, bunlar tarix biliyi vermək məqsədi ilə deyil, öyüd məqsədi ilə anladılmışdır. Qurandakı hekayə və örnək vermələr, bizim təsbitlərimizə görə, öyüdün özünə fayda verəcəyi insanlara bu yararları təmin edir:

Keçmişdən də peyğəmbərlərin gəlib keçdiyi barədə məlumat verməklə, peyğəmbərlərin törəmə olmadığını (haradan gəldiyi, necə ortaya çıxdığı müəyyən olmayan, gerçək bir dəyəri olmayan) göstərir.

• Gəlmiş, keçmiş bütün peyğəmbərlərin vəzifələrinin təbliğ etmək və öyüd verməkdən ibarət olduğunu öyrədir.
• Allahın elçilərinə, göndərildikləri cəmiyyətin öndə gedənləri [mələ, lider] tərəfindən daima qarşı çıxıldığı barədə məlumat verir.
• Peyğəmbərimizin təbliğinə qarşı çıxıb, onu əngəlləmək istəyənlərə, bu münasibətlə­rinin əvəzini necə ödəyəcəkləri barəsində keçmişdən, bəzilərini özlərinin də bildikləri örnəklər verməklə, onların çökmə, yox olma səbəblərini açıqlamaqla xatırladır, xəbərdarlıq edir, gələcəyə işıq tutur.
• Peyğəmbərimizə və onun yoldaşlarına, qarşı– qarşıya olduqları vəziyyətin daha öncəki peyğəmbərlər və cəmiyyətləri arasında meydana gələnlərə bənzədiyini, hətta əsasən, eyni olduğunu bildirməklə, onlara arxayınlıq təlqin edir, həmçinin Allahın elçilərinin daima qalib gəldiklərini bildirərək, onları əzmli edir və onların mənəviyyatını gücləndirir.

Bu günün insanları isə Orta Şərq (Türkiyə, Suriya, Misir, İsrail, Liviya, Ərəbistan, İrak və İranı əhatə edən bölgəyə verilən ad) xaricindəki və Quranın endiyi dövrdən sonra yox olan mədəniyyətləri, cəmiyyətləri, məsələn Anadolu, Karya (qədim zamanlarda Bursa və Balıkəsir bölgəsinin adı), Lidya (Manisanın köhnə adı), Likya (Muğla bölgəsinin keçmiş adı), Finikiya, Hitit (e.ə. XX–XII y.i. Anadoluda, XII–VIII y.i. Hatay və Şimali Suriyada dövlətlər qurmuş olan qədim bir ulus), Urartu, İyon, Helen (qədim Yunan), Şümer, Assuriya, Babil, Roma, Böyük İskəndər, Bizans haqqında da araşdırımalar aparıb, onların düşdükləri xəta və səhvləri təkrarlamadan, gələcəklərini qurmalıdırlar.

[6]Təsbih, “Allahı, Özünə yaraşmayan şeylərdən tənzih etmək/uzaq tutmaq, yəni Allahı ucaltmaq, Onun hər cür kamal sifətlərlə təchiz olduğunu anlayaraq və bunu hər vəsilə ilə yüksək səslə söyləmək” – deməkdir.

[7]Əsas mənası, “həbs etmək, içəridə tutmaq” olan səbr, “ağlın və dinin göstərdiyi yolda səbat etmək, qərarlı olmaq, “əli, qolu yanına düşməmək”, yəni “insanın əlində olmadan, başına gələn və ona böyük sıxıntılar, kədərlər verən müsibətlərə qarşı sinə gərmək, onların öhdəsindən gəlmək üçün mübarizə etmək”dir. Səbrin nə olduğunu araşdırarkən, nə olmadığını müəyyən etmək də lazım gəlir. Yaxşı bilinməlidir ki, haqsız yerə məhkumiyyətə boyun əymək, acizliyə uymaq və alçaldılmağa razı olmaq, zillətə, haqsız təcavüzlərə, insan qüruruna kölgə salacaq hücumlara dözmək, bunlara qarşı səssiz və passiv qalmaq, dayanmaq, dişini sıxmaq, səbr etmək deyildir. Çünki, doğru olmayan şeylərə qarşı səssiz qalmaq, o davranışa ortaq olmaq deməkdir. Əksinə, səbr, “bu cür pisliklərlə mübarizə etmək, bunlara qarşı çıxmaq, bir haqqı müdafiə etmək və qorumaq üçün cəhd göstərmək, bu müddətdə qərarlı olmaq”dır. Rəbbimiz, səbri Ali İmran 146-da: “Necə peyğəmbərlər də vardı ki, özləri ilə bərabər bir çox Allah igidləri döyüşdülər, Allah yolunda özlərinə isabət edən şeylərdən əlləri, qolları yanlarına düşmədi, zəif düşmədilər və boyun əymədilər. Və Allah, səbr edənləri sevər” şəklində bəyan etmişdir. İnsanın özü, gücü və iradəsi ilə öhdəsindən gələ biləcəyi pisliklərə qatlanması, ya da qarşılaya biləcəyi ehtiyacları təmin etmək barəsində zəiflik göstərməsi səbr deyil, acizlik, tənbəllik və qorxaqlıqdır. Bütün peyğəmbərlərin də ortaq özəlliyi olan səbrin, İslamda çox əhəmiyyətli bir yeri vardır. Bunu tək kəlmə ilə və ya bir neçə sözlə ifadə etməyə çalışmaq sözün mənasını ifadə etməməkdədir. Ona görə də sözü Ərəbcədən dilimizə gəldiyi şəkildə saxlayırıq. Oxucularımız “səbr” sözünün mənasını yaxşı bilməlidirlər. Səbr mövzusu, Təbyinul-Quranda izahlı olaraq, təqdim edilmişdir.

Bizim “bədbinlik” deyə çevirdiyimiz hut sözünün əsas mənası, “doyumsuzluğun, təmin olunmamağın gətirdiyi bədbinlik” deməkdir. Balıqların doyma duyğusu olmadığından “balıq”, “hut” deyə də, ifadə edilir. Burada “Hut sahibi” ifadəsi ilə qəsd edilən, “Yunus və Musa peyğəmbər”lərdir. Hər iki peyğəmbər də vəzifələrinin çətinliyinə görə bədbinliyə düşmüşlər və vəzifədən qaçmağa çalışmışdılar. Quranda (Rəsmi Düzülüş: Saffat/139–149 və Kəhf/61) “hut” sözü, hər ikisi üçün də işlədilmişdir. Və Qurana görə (Rəsmi Düzülüş: Saffat/139–148 və Nəml/10, Qasas/31) hər ikisi də vəzifədən qaçınmışdır.