Adını 1-ci ayədəki “ انشقّت inşaqqat” felinin məsdəri olan “ الإنشقاق əl-inşiqaq” sözündən alan surə Məkkədə enən 83-cü surədir.

Surə, bir əvvəlki surə olan İnfitarın davamı mahiyyətində olub, ilk beş ayəsi “zaman zərfi” olaraq İnfitarın son ayəsinin elementidir. “Zaman zərfi” olan bu bölmədə qiyamətin necə və nə zaman həyata keçəcəyi anladılmış və qiyamətin baş verəcəyi ilə əlaqədar dəlillər göstərilmişdir. İnfitar surəsində yer alan qiyamət və axirət günü kimi mövzular burada həm təsdiq edilmiş, həm də geniş izah olunmuşdur.

Yaxşılarla pislərin qiyamət günündəki halları açıqlanır və kafirlər qəti bir ifadə ilə xəbərdar edilir və qınanır.

TƏRCÜMƏ:

RƏHMAN, RƏHİM ALLAH ADINDAN

MƏKKƏ DÖVRÜ

Bölmə 373

^1–5göy yarıldığı, Rəbbinə qulaq asdığı və gerçəkləşdirildiyi zaman, yer üzü də dümdüz olduğu, içində nə varsa atdığı/boşaldığı və Rəbbinə qulaq asdığı və gerçəkləşdirildiyi zaman

Bölmə 374

⁶Ey insan! Şübhəsiz ki, sən Rəbbinə doğru qaçdıqca qaçan birisən. Sonunda da Ona qovuşacaqsan.

^7–9Artıq kitabı sağ əlinə verilənlərə gəlincə… O, asan bir hesabla hesaba çəkiləcək və o, sevincli olaraq yaxınlarına dönəcəkdir.

^10–14Kitabı özünə arxasından verilənə gəlincə isə o, ölümü çağıracaq və alovlu atəşə girəcəkdir. Şübhəsiz ki, o, yaxınları içində sevincli idi. Şübhəsiz ki, o, qətiyyən dönmə­yə­cə­yinə qane idi.

¹⁵Xeyr, şübhəsiz ki, Rəbbi onu çox yaxşı görəndir.

^16–19O halda, o şəfəq, gecə və içində saxlatdığı şeylər seçilib toplandığı zaman, o Ay dəlildir ki, siz qətiliklə haldan–hala düşürsünüz [həmişəlik dəyişəcəksiniz, qətiyyən yox olub getməyəcəksiniz].

^20,21O halda onlara nə olur? İman etmirlər və özlərinə Quran oxunduğu vaxt boyun əyib təslimiyyət göstərmirlər/fikirlərindən dönmürlər?

²²Əksinə, kafirlər yalan sayırlar.

²³Halbuki, Allah içlərində saxladıqlarını ən yaxşı biləndir.

²⁴Artıq sən onlara ağrılı bir əzabı müjdələ.

²⁵Ancaq iman etmiş və düzəltmək yönündə işlər edənlər bundan istisnadır, onlar üçün tükənməz bir ödəniş/mükafat vardır.

 (83/84, İnşiqaq/1–25)

TƏHLİL:

^1–5göy yarıldığı, Rəbbinə qulaq asdığı və gerçəkləşdirildiyi zaman, yer üzü də dümdüz olduğu, içində nə varsa atdığı/boşaldığı və Rəbbinə qulaq asdığı və gerçəkləşdirildiyi zaman

Surənin ilk beş ayəsindən ibarət olan bu bölmədə qiyamət günü təsvir edilir. Təsvir edilən bu hallar, İnfitar surəsinin son ayəsindəki “O gün” ifadəsinin açılışıdır. Bu vəziyyət eynilə Vaqiə surəsinin 1-6-cı ayələrinin vəziyyəti kimidir.

Belə ki, Vaqiə surəsinin ilk altı ayəsi necə bir əvvəlki surə olan Ta Ha surəsinin 135-ci ayəsinin “hal, zaman zərfi” ünsürü olduğu kimi, mənaca onun açılışıdırsa, bu ayələr də İnfitar/19-un mənaca açılışı olub, onun “hal, zaman zərfi” ünsürü kimidir. Eyni hal irəlidə “Zilzal” surəsində də gələcəkdir.

Bu vəziyyət nəzərə alınaraq, bölmənin təqdiri belə edilə bilər:

“Din Gününün nə olduğunu sənə nə bildirdi? Sonra bir dəfə daha, Din Gününün nə olduğunu sənə nə bildirdi? O gün [din günü], kimsə kimsəyə ağalıq etməz. Və o gün;  Göy yarıldığı, Rəbbinə qulaq verdiyi və baş verdiyi zaman; yer üzü də dümdüz olduğu, üçündə nə varsa atdığı, boşaldığı və Rəbbinə qulaq verdiyi və baş verdiyi zaman buyuruq Allaha aiddir.”.

Klassik qaynaqlarda isə surənin başındakı ayələrin doğru anlaşıla bilməsi üçün yollar aranmışdır:

“Şərtlərin Cavabı. Bil ki, Cənab-i Haqqın bu surənin başından buraya qədər olan ifadələri bir şərt cümləsi [cümlələri]dir. Əksinə, bunların mütləq bir cəzası, cavabı olmalıdır. Alimlər bu cavabın nə olduğu xüsusunda ixtilaf etmiş və aşağıdakı izahları etmişdilər:

1. Kəşşaf sahibi belə deyir: “Burada “İza” ədatının cavabı anlayan hər kəsin [xəyal gücünü işlədərək] hər şeyi anlaya bilməsi üçün hazf edilmişdir. Beləliklə də, bu, daha artıq qorxuducu və ürküdücü olmuşdur.”
2. Fərra isə belə deyir: “Burada bu şərtin cavabı gətirilməmişdir. Çünki şərtin cavabının nə olacağı məlumdur. Çünki, bunun mənası Quranın digər ayələrində də dəfələrlə keçmişdir. Beləliklə də, maruf və məlum olmuşdur ki, bunun bir bənzəri də Cənab-i Haqqın, “İnna ənzəlnahu fi leyləti’l-Qadri (Qədr/1)” ifadəsidir. Burada “Huvə” əvəzliyinin mərcii olan Quran kəlməsi zikr edilməmişdir. Çünki bu əvəzliyin mərciinin Quran olduğu digər yerlərdə açıq bir şəkildə keçir.”
3. Bəzi araşdırmaçılar isə belə demişdilər: Bu şərtin cavabı, “Fe mulakihi” ifadəsi olub, aradakı “Ya əyyuhəl-insanu innəkə kədihun” ifadəsi isə etiraz cümləsidir. Və bu, eynilə bir kimsənin “Belə-belə olduğunda, ey insan, bu əsnada etdiyin yaxşı və pis şeyləri görürsən” deməsi kimidir. Budur, burada da belədir. Buna görə kəlamın təqdiri, “Qiyamət günü olduğu zaman, insan əməliyle baş-başa qalır” şəklindədir.
4. Ayədə, bir təqdim-tehir vardır. Buna görə, sanki “Ey insan, sən, Rəbbinə doğru didinəcəksən. Deyərkən, göy parça-parça olduğunda, yarıldığında və qiyamət qopduğunda isə, Onunla qarşılaşacaqsan” deyilmək istənmişdir.
5. Kisai, bu cavabın “Fə əmma mən utiyə kitabəhu (İnşiqaq/7)” ifadəsi olduğunu; “Ya əyyuhəl-insanu innəkə kadihun” ifadəsinin isə araya girən bir mötərizə cümləsi olduğunu, buna görə kəlamın təqdiri mənasının “Göy yarıldığında və belə, belə … olduğunda, kimə də kitabı sağdan verilərsə, belə, belə; kimə də kitabı arxasından verilirsə belə olur…” şəklində olduğunu söyləmişdir. Bunun bir bənzəri də Cənab-i Haqqın “Əgər məndən sizə bir hidayət rəhbəri gələrsə, kim də mənim hidayətimə tabe olarsa, onlara qorxu yoxdur (Bəqərə/38)” ayəsidir.
6. Kadi belə demişdir: “Şərtin cavabı, “İnnəkə kadihun” ifadəsinin dəlalət etdiyi şeydir. Buna görə Cənab-i Haqq sanki “Ey insan, etdiyini görürsən. Əksinə, axirətdə nemətlər eldə etməyin üçün, bu gün üçün çalış çabala, didin” demək istəmişdir.” [1]

Qiyamətin dəhşətinin anladıldığı bu ayələrə görə, o gün göyün və yer üzünün nizamı pozulacaqdır. Vəziyyət həqiqətən dəhşət vericidir. Göydə milyardlarla ulduzun nizamı pozulmuş, göy darmadağın olmuşdur. Yer üzü də kürəliyini itirmiş, dümdüz olmuş, içi çölünə çıxmışdır. Artıq göy və yer üzü Rəbbinin əmrinə boyun əymişdir. Kainat Onun planladığı proqrama eynilə uymuş və plan həyata keçmişdir. Budur, bu şəraitdə buyuruq sadəcə Allahındır. Allahdan başqa kimsənin hər hansı bir şeyə müdaxiləsindən söhbət belə gedə bilməz.

Paraqrafda yer alan fellər “tabe olma” və ya “passiv” qəliblərlə gəlmişdir. Fellərin bu qəliblərlə yer almasından, inkişaf edən hadisələrin öz-özünə olmadıqları, Allah tərəfindən bir plan və proqrama uyğun olaraq əmələ gətirildikləri mənası çıxır.

• ¹¹Sonra duman halında olan göyə yerləşdi/hegemonluq qurdu, ona və yer üzünə: “İstəyərək və ya istəməyərək gəlin!” – dedi. İkisi də: “Biz istəyərək gəldik” – dedilər. (Fussilət/11)

Kainatdakı dəyişikliklərlə əlaqədar mövzumuz olan bölmədə yer alan məqam bundan əvvəlki surələrdə də bir çox dəfə (Ta Ha/105-107; Zilzal/1, 2; İnfitar/1-5; Adiyat/9-11) dilə gətirilmişdi:

⁶Ey insan! Şübhəsiz ki, sən Rəbbinə doğru qaçdıqca qaçan birisən. Sonunda da Ona qovuşacaqsan.

Bu ayədə Rəbbimiz birbaşa insana xitab edərək, ağlını başına toplamasını istəyir. Bu ifadəsi ilə insana xatırladır ki, onun gedəcək başqa bir yeri yoxdur.

• ⁵Əslində o insan, önünü/qalan ömrünü din-iman tanımayıb, pisliyə batmaqla keçirmək istəyir. ⁶Soruşur: “Qiyamət günü nə zamanmış ki?”
• ^7–10 Bax, budur, gözün şimşək kimi çaxdığı/qamaşdığı, ayın tutulduğu, günəşin və ayın bir araya gətirildiyi zaman… Bax həmin o gün insan: “Hara qaçırıq/qaçacaq yer haradır?” – deyər.
• ¹¹Qətiyyən onun düşündüyü kimi deyil! Sığınacaq deyə bir şey yoxdur. ¹²O gün çatıb, dayanacağın ancaq Rəbbinədir/o gün dayanıb, durulacaq yer, ancaq Rəbbinin hüzurudur. (Qiyamət/5–12)

Ayədə “Ey insan!” deyə səslənilən varlıq, İnfitar surəsində də bəhs edilmiş olan insan cinsidir; “Ey Adəmoğlu!” de­məkdir. Ona “Sən doğulduğun andan etibarən qaçaraq Rəbbinə gedirsən. Sonunda da ona qovuşacaqsan” deyilir.

Burada bəhs edilən “insan”ın konkret bir şəxs olduğu da irəli sürülmüşdür:

“Mukatil dedi ki: Bu­ (insan ilə) əl-Esved b. Abdi’l-Esed qəsd edilir. Həmçinin Ubey b. Haləfin və ya bütün kafirlərin qəsd edildiyi də söylənmişdir. “Ey kafir, sən … çalı­şıb çabalamaqdasan”. [2]

“İbn Abbasa (r.a) görə bu ifadəylə Ubeyy İbn Haləf qəsd edilmiş olub, onun didinməsi isə dünyanı əldə etməkdə, Hz. Peyğəmbərə (s.ə.s) əziyyət etməkdə və küfründə israr etməsindəki cəhd və səy göstərməsi qəsd edilmişdir. Amma doğru olanı isə ayədəki bu ifadənin ümumi [cins] mənasına alınmasıdır. Çünki belə alınması daha çox məna təmin edər. Bir də, Cənab-i Haqqın “Kimə kitabı sağından verilərsə …” ifadəsi ilə “Kimə kitabı arxasından verilərsə …” ifadəsi, o cinsin iki cürü kimidirlər. Bu isə, o ifadənin cins olması halında tam və mükəmməl olur.” [3]

Ayədəki “Ey İnsan! Şübhəsiz sən, Rəbbinə doğru qaçdıqca qaçan birisən” ifadəsindən bizim anladığımız isə belədir:

“Ey İnsan! Sən dünyada bir sürü çətinlik və sıxıntı çəkir, yorulursan. Əslində heç rahatlığın və dincliyin yoxdur. Ağlın varsa, bu cəhdi, verilən müddəti sənə yarayacaq sahələrdə sərf et! Yorulduğuna, narahatlıq çəkdiyinə dəysin. Boşa gedəcək şeylər üçün yorulma, çətinlik çəkmə!”

^7–9Artıq kitabı sağ əlinə verilənlərə gəlincə… O, asan bir hesabla hesaba çəkiləcək və o, sevincli olaraq yaxınlarına dönəcəkdir.

Bu ayələrdə, dünyanı yaxşı dəyərləndirən kimsələrin axirətdəki halları nəql edilir.

Təmiz inanca və yaxşı əmələ sahib olanların əməl dəftərləri, etdiklərinin qeydlərinin yer aldığı kitab [həyat qaynağı] sağ əllərinə verilər, hesabları asanlaşdırılar və bu kimsələr xoşbəxt olaraq cənnətdəki yaxınlarının yanına göndərilərlər.

Ayədəki “اهل əhl [yaxınlar]” ifadəsi Quran bütünlüyü çərçivəsində ələ alındığında, bununla “Allahın cənnətdə təqdim edəcəyi yaxınlar”ın və “dünyadakı yaxınlarından imanlı olaraq cənnətə girə bilmiş olanlar”ın qəsd edildiyi anlaşılır.

• ¹⁰Önə keçənlər də önə keçənlərdir.
• ¹¹Bax budur, önə keçənlər yaxınlaşdırılanlardır.
• ¹²Bax budur, önə keçənlər Nəim cənnətlərindədirlər.
• ^13,14Bir çoxu əvvəlkilərdəndir, çox azı isə sonrakılardandır.
• ²⁴Onlar, etdiklərinə qar­şılıq olaraq, ¹⁵ləl-cəvahiratlarla işlənmiş taxtlar üzərindədirlər. ¹⁶Qarşılıqlı olaraq on­ların üzə­rində söykənirlər. ^17,23Ətraflarında qaynağından doldurulmuş dolçalar, sürahilər, qədəhlər vardır ki, ondan nə başları ağrıyar, nə də ağılları örtülər; xoşladıqları mey­vələr, ürəkləri istəyən quş əti; qorunmuş mirvarilər kimi iri gözlülər, heç böyüdülməyən uşaqlar dolaşarlar. ²⁵Orada boş söz, lağlağı və günaha çə­kən şeyləri eşit­məzlər. ²⁶Sadəcə, söz olaraq: “Salam, salam [sağ­lıq, salamatlıq, xoşbəxtlik]!”
• ^27–34Və sağın dostları, nədir o sağın dostları! Onlar, tikansız albalı, meyvə düzülü bananlar/akasiyalar, uzanmış kölgələr, fışqıran su, kəsilməyən/tükənməyən və qadağan olunmayan bir çox meyvələr və yüksəldilmiş döşəklər üstündədirlər.
• ³⁵Şübhəsiz Biz gilası, bananı, kölgələri, fışqıran suyu elə bir yaradılışla yaratdıq ^36–38ki, onları sağın əhli üçün cəzbedici olan və hamısı bir nizamda heç toxunulmamışlar etdik.
• ^39,40Bir camaat, çoxu əvvəlkilərdəndir. Bir camaat da sonrakılardandır. (Vaqiə/10– 40)
• ¹⁶Bax budur, biliklənmiş, şüurlanmış bu insanlar vəd olunduqları doğru bir vəd olaraq və özləri haqsızlığa uğradılmadan, Allahın onlara əməllərini tam olaraq ödəməsi üçün özlərindən, etdiklərinin ən gözəlini qəbul edəcəyimiz və cənnət əhli içərisində, pisliklərdən qoruyacağımız insanlardır. (Əhqaf/16)
• ^17–20Şübhəsiz ki, Allahın qoruması altına girənlər, Rəbbinin özlərinə verdiyi ilə sıra–sıra düzülmüş taxtlara söykənərək, zövqü–səfa sürərək, cənnətlərdədirlər, nemətlər içindədirlər. Və Rəbbi onları cəhənnəm əzabından qorumuşdur. Biz onları iri gözlülərlə qarşı–qarşıya da əyləşdirdik: “Etdiklərinizə qarşılıq nuşcanlıqla yeyin, üçün!”
• ²¹Və iman edən, soyları da iman ilə özlərinə uyan insanlar… Bax budur, Biz onların soylarını da özlərinə qatdıq. Özlərinin əməllərindən heç bir şey əskiltmədik. Hər kəs öz qazandığı ilə girovdur.
• ²²Onlara canlarının istədiyi meyvələr və ətlərdən bol-bol sərgilədik.
• ²³Orada özündə boş söz, axmaqlama və günaha batma olmayan bir qədəhi bölü­şür­lər.
• ²⁴Və özlərinə aid bir sıra gənclər, onların ətrafında dönərlər, sanki onlar sədəflərin içində qorunmuş inci kimidirlər.
• ^25–28Bir-birlərinin üzünə dönüb, soruşurlar: “Doğrusu, biz daha öncə ailəmiz içində qorxanlardan idik. Allah bizə lütf etdi və bizi içimizə işləyən əzabdan qorudu. Şübhəsiz, biz daha öncə, Ona yalvarırdıq. Şübhəsiz ki, O, yaxşılıq edənin, acıyanın məhz özüdür”. (Tur/17–28)
• ^51–57Şübhəsiz ki, Allahın qoruması altına girənlər, Rəbbindən bir ərməğan olaraq, təhlükəsiz bir məqamdadırlar, bağçalarda və bulaqlardadırlar. Onlar, üz–üzə oturaraq, incə ipəkdən və parlaq atlasdan libaslar geyərlər. Bax budur, belə! Biz onları iri qara gözlülərlə/ən ideal tiplərlə qoşalaşdırdıq. Onlar, orada əminliklə hər çeşid meyvəni istəyə bilərlər. Onlar orada ilk ölümdən başqa bir ölüm dadmazlar. Və Allah onları cəhənnəm əzabından qorumuşdur. Bax budur, bu, böyük qurtuluşun məhz özüdür. (Duhan/51–57)

^10–14Kitabı özünə arxasından verilənə gəlincə isə o, ölümü çağıracaq və alovlu atəşə girəcəkdir. Şübhəsiz ki, o, yaxınları içində sevincli idi. Şübhəsiz ki, o, qətiyyən dönmə­yə­cə­yinə qane idi.

¹⁵Xeyr, şübhəsiz ki, Rəbbi onu çox yaxşı görəndir.

Bu ayə qrupunda, əməllərinin qeyd olunduğu kitab özlərinə arxalarından verilənlərin vəziyyəti alçaldıcı bir üslub ilə verilir. Kitabı arxasından verilən o bədbəxt adam, bir zamanlar məğrur və soyuqqanlı birisi idi. Ölüb Allaha dönəcəyinə də inanmazdı. İndi isə hesab verməsi çox çətin keçir, utandığından kitabını arxadan alır, müvazinətini saxlamağa çalışır.

• ²⁹Şübhəsiz ki, günah işləyən o insanlar, inanan insanlardan bir qisminə/elçilərə gülür­dü­lər. ³⁰Onların yanına getdikləri zaman da bir-birlərinə qaş–göz işarəsi edirdilər. ³¹Öz ya­xın­larına döndükləri zaman da kefləri kök dönürdülər. ³²Və möminlərin bir qis­mini/elçiləri gördükləri zaman: “Şübhəsiz, bax budur, bunlar qətiliklə azğın­lar­dır” – deyirdilər. (Mutaffifin/29–32)
• ¹⁸Rəbbinə uyanlar üçün “ən gözəl” vardır. Ona uymayanlar isə yer üzündə olan nə varsa hamısı və onunla birlikdə bir misli daha özlərinin olsa, onu qurtuluş fidyəsi olaraq verərdilər. Bax budur, onlar, hesabın pisi özləri üçün olanlardır. Çatacaqları yer də cəhənnəmdir. Orası da nə fəna yataqdır! (Rad/18)
• ^25–29Və kitabı solundan verilən adama gəlincə, bax budur, o: “Kaş ki, kitabım mənə verilməsəydi, hesabımın nə olduğunu isə bilməsəydim. Nə olardı, o iş bitmiş olsaydı. Malımın mənə heç bir faydası olmadı. Gücüm/nüfuzum da məndən yox olub getdi” – deyər. (Haqqa/25–29)
• ⁴¹Və solun əhli… Nədir o solun əhli?
• ^42–48Onlar içlərinə işləyən bir atəş və qaynar su içindədirlər. Sərin olmayan, se­vim­li olmayan, qapqara dumandan bir kölgə içindədirlər. Şübhəsiz, solun əhli bun­­dan əvvəl var–dövlət  içində zövq və əyləncəyə dalanlar idilər. Və böyük günah – Allaha ortaq qoşmaq barədə israr edirdilər. Və: “Biz ölüb, torpaq və sümük yığını ol­­duqdan sonramı, biz həqiqətənmi qaldırılacağıq? Əvvəlki atalarımızdamı?” – deyirdi­lər. (Vaqiə/41– 48)
• ¹¹Əslində onlar qiyaməti yalan saydılar. Biz isə qiyaməti yalan sayanlara çılğın alovu hazırladıq.
• ¹²O, çılgın alov onları uzaq bir yerdən görüncə, onun qəzəblənməsini və uğultusunu eşitdilər.
• ¹³Və bağlanmış kimsələr olaraq cəhənnəmdən də dar bir yerə atıldıqları zaman, oradaca ölümlərini istəyərlər.
• ¹⁴Bu gün bir ölüm deyil, bir çox ölüm istəyin! (Furqan/11–14)

^16–19O halda, o şəfəq, gecə və içində saxlatdığı şeylər seçilib toplandığı zaman, o Ay dəlildir ki, siz qətiliklə haldan–hala düşürsünüz [həmişəlik dəyişəcəksiniz, qətiyyən yox olub getməyəcəksiniz].

Bu ayələrdə şəfəq, gecə, içində mühafizə etdiyi şeylər və bədirlənmiş ay şahid göstərilərək insanların da haldan hala düşmələri sübut edilir. İnsanların diqqətləri kainatdakı dəyişikliyə çəkilərək Sünnətüllahda [Allahın qoyduğu nizamda] hər şeyin bir plan çərçivəsində reallaşdığına, dəyişikliyin bu plandakı təməl müddətlərdən biri olduğuna, bu müddətin qiyamətə qədər davam edib gedəcəyinə işarə edilir.

İnsan da kainatin bir parçası olaraq daima bir dəyişiklik içindədir; “nutfə”dən sonra “ələq”ə, sonra bir çeynəm ətə, sonra da canlı və ağıllı bir varlıq halına gəlir. Bunu çağalıq, uşaqlıq, yeniyetməlik, gənclik, yaşlılıq mərhələləri təqib edir. Sosial baxımdan isə zənginlik və yoxsulluq, sağlamlıq, xəstəlik kimi dəyişikliklərə uğrayır. Ən sonunda isə, yaradılmış bir varlıq olaraq, yeni bir dəyişikliyə tabe olur və ölür.

Mövzumuz olan ayədəki “haldan hala keçirsiniz” ifadəsiylə, insanın tabe olduğu bu dəyişiklik qanununun ölümlə də sona çatmayacağını; dirilmə, toplanma, hesab, mükafat, ya da cəza görmə mərhələləriylə axirətdə də davam edəcəyini; insanın bunu əsla ağlından çıxarmamalı olduğunu öyüdləyir.

^20,21O halda onlara nə olur? İman etmirlər və özlərinə Quran oxunduğu vaxt boyun əyib təslimiyyət göstərmirlər/fikirlərindən dönmürlər?

Bu ayələrdə, 15-19-cu ayələrdə göstərilən sübutlar tam mənasıyla ortada ikən insanların ağılsızlıq edərək, iman etməmələrinin, özlərinə xəbər verilən aqibətə inanmamalarının səbəbi sorğulanır:

O halda onlara nə olur? İman etmirlər və özlərinə Quran oxunduğu vaxt boyun əymirlər [inanmırlar]?

Buradakı sorğu bir heyrət ismarıcıdır. Yəni “Bu inkarçı münasibət təəccüblüdür, ağıllı insanın göstərməyəcəyi bir münasibətdir” deyilir.

²²Əksinə, kafirlər yalan sayırlar.

²³Halbuki, Allah içlərində saxladıqlarını ən yaxşı biləndir.

²⁴Artıq sən onlara ağrılı bir əzabı müjdələ.

Bu ayələr, bu qədər sübuta baxmayaraq, gözlərini, könüllərini qapayanların halını ortaya qoyaraq, Rəbbimizin onlara hazırladığı aqibəti xəbər verir. Küfr etdikləri kimi bir də yalan sayma, inkarçılıq yoluna gedən bu qatbaqat inkarçıların aqibəti hazırcavab bir üslubla ələ alınır.

Bir çox ayədə açıqlandığına görə, bu kafirlər iman etməyin vacibliyini göstərən dəlillər çox konkret və açıq olmasına baxmayaraq, ya atalarını təqlid etdikləri üçün, ya qısqandıqlarına görə, ya da iman etdiklərini ortaya qoyduqlarında dünyəvi bir sıra məqam və mənfəətlərin əllərindən çıxacağı nigarançılığı ilə yalan sayma, inkarçılıq yoluna getmişlər.

Klassik qaynaqların bir çoxunda [4] bu ayələrdə bəhs edilən adamların Amr b. Umeyroğulları olduğu nəql edilmişdir. Ancaq ayənin ismarıcı bu xarakterdəki bütün kafirləri əhatə edir.

24-cü ayədə, inkarçılarla əlaqədar anlatmadan birbaşa Rəsulullaha xitaba keçilmiş və “Artıq sən onlara əzab verici bir əzabı müjdələ!” deyilmişdir. İnkarçılar dərhal müjdənin nə olduğuna qulaq qabartsalar da, buradakı müjdə sevindirici bir müjdə deyildir.

• ^100,101Və Biz cəhənnəmi o gün, Məni xatırladan əlamətlərimdən/nümunələrimdən gözləri bir örtük içində olan və vəhyə qulaq asmağa gücləri olmayan kafirlər üçün genişlətdikcə genişlətdik.
• ¹⁰²Yaxşı, o kafirlər mənim yaratdıqlarımdan bəzi köməkçi, yol göstərici, qoruyucu yaxınlar qəbul edəcəklərinimi sandılar? Şübhəsiz, Biz cəhənnəmi kafirlərə bir qonaqlıq ziyafəti (!) olaraq hazırladıq.
• ¹⁰³De ki: “Əməllər baxımından ən çox zərərə uğrayanları xəbər verimmi? ¹⁰⁴Onlar qondarma olaraq, gözəllik etdiklərini sanarkən, dünyadakı çalışmaları da boşa getmiş olan insanlardır”.
• ¹⁰⁵Bax budur, onlar Rəbbinin ayələrini və Ona çatmağı bilə-bilə rədd etmiş/inanmamış insanlardır və buna görə də, etdikləri əməlləri boşa getdi. Artıq Qiya­mət günü onlar üçün heç bir ölçü tutdurmarıq/heç bir dəyər vermərik.
• ¹⁰⁶Bax budur, kafirliklərinə/Allahın tanrılığını və rəbbliyini bilərək rədd etdiklərinə, mənim ayələrimi və elçilərimi lağa qoyduqlarına görə, onların yeri və cəzaları cəhənnəmdir. (Kəhf/100–106)
• ^106,107Bax budur, bu, bədbəxt olanlar cəhənnəm atəşi içindədirlər. Onlara orada içini çəkmək və hıçqırmaq nəsib olacaq. Göylər və yer durduqca onlar da o atəşdə əbədi qalacaqlar. Ancaq Rəbbinin dilədiyi istisna olmaqla. Şübhəsiz, Rəbbin dilədiyini ən üst səviyyədə edəndir.
• ¹⁰⁸Və bu, xoşbəxt olanlara gəlincə… Onlar da göylər və yer durduqca ardı–arası kəsilməyən bir ikram olaraq, cənnətin içində əbədi olaraq qalacaqlar. Ancaq Rəbbinin dilədiyi istisna olmaqla. (Hud/106–108)
• ¹³⁷Şübhəsiz, iman edib, sonra küfr edən/bilərək rədd edən/inanmayan, sonra iman edib təkrar küfr edən/bilərək rədd edən/inanmayan, sonra da Allahın tanrılığını və rəbbliyini bilərək rədd etməklərini artırmış olan bu kimsələr… Allah onları bağışlayacaq və onları bir yola bələdçiləyəcək deyildir!
• ^138,139Möminlərdən aşağı səviyyədə olan, kafirləri rəhbər və dost tutan münafiqlərə müjdə ver ki, onlar üçün çox ağrılı bir əzab vardır! Onların yanında şan və şərəfmi axtarırlar? Halbuki şan və şərəf tamamilə Allahındır. (Nisa/137-139)
• ^3,4Və “ən böyük həcc” günü, ortaq qoşanlardan andlaşma etdiyiniz, sizə heç bir əskiklik etməmiş və sizin əleyhinizə heç bir kimsə ilə köməkləşməmiş kimsələr istisna olmaqla, şübhəsiz ki, Allahın və Onun Elçisinin ortaq qoşan insanlardan laqeyd olduğuna dair Allahdan və Elçisindən insanlara bir bildiriş: “Artıq əgər xətadan dönərsinizsə, bu sizin üçün xeyirlidir. Və əgər üz döndərərsinizsə, o zaman şübhəsiz ki, sizin Allahı acizləşdirən olmadığınızı bilin”. Kafirlərə də acıqlı bir əzabı müjdələ! Artıq siz də müddətlərinə qədər özlərinə verdiyiniz sözlərinizi tamamlayın. Şübhəsiz ki, Allah Özünün qoruması altına girənləri sevər. (Tövbə/3, 4)

²⁵Ancaq iman etmiş və düzəltmək yönündə işlər edənlər bundan istisnadır, onlar üçün tükənməz bir ödəniş/mükafat vardır.

Özlərini acı bir aqibət gözləyən kafirlərin əksinə, inanmış və salihatı işləmiş möminlər tükənməz, başa qaxılmaz, boğazda ilişib qalmaz, mükəmməl mükafatlara qovuşmaqla müjdələnmişlər.

Salihatı İşləmək. Quranda, işlədildiyi bağlam nəzərə alınaraq, “salihat” və “salihatı işləmək” mövzusunda bunları söyləmək mümkündür: Namaz, oruc, zəkat “salihat” olmadığı kimi, namaz qılmaq, oruc tutmaq, zəkat vermək də “salihatı işləmək” deyildir. Ancaq öyüd vermək yolu ilə namaz qılmayanı namaz qılan hala gətirmək, zəkat verməyəni zəkat verən hala gətirmək, oruc tutmayanı da oruc tutan hala gətirmək “salihatı işləmək”dir. Bu qavramı kütləvi ölçüyə daşıdığımızda, olduğumuz zaman və zəmində ədli, idari, siyasi, iqtisadi və bu kimi sahələrdə hər cür pozuqluğun düzəldilməsi üçün göstəriləcək cəhd, ediləcək tətbiqat salihatı işləmək əhatəsinə girər.

“Zahirə əks olunmayan gözəl işlər” demək olan “hasənat” ilə “salihat” arasındakı fərq yaxşı anlaşılmalıdır. Bu iki mövzu arasındakı fərqə Quran bu şəkildə işarə etmişdir: Rəbbimiz hər bir hasənəyə on qarşılıq verərkən (Ənam/160), salihat qarşılığında isə cənnəti vəd edir.

“Salihatı işləmək” mövzusu Əsr surəsinin təhlilində geniş şəkildə ələ alındığından, oradan oxunmasını məsləhət görürük.

• ¹⁰⁸Və bu, xoşbəxt olanlara gəlincə… Onlar da göylər və yer durduqca ardı–arası kəsilməyən bir ikram olaraq, cənnətin içində əbədi olaraq qalacaqlar. Ancaq Rəbbinin dilədiyi istisna olmaqla. (Hud/108)
• ¹⁰Onların oradakı duaları: Allahım! Sən hər cür əskiklikdən münəzzəhsən!” – olar. Və onların oradakı salamlaşmaları: “Salam” – dır [sağlıq, salamatlıq, xoşbəxtlikdir]! Dualarının sonu da: “Bütün təriflərin, Aləmlərin Rəbbi Allaha olması!”dır. (Yunus/10)

Allah doğrusunu ən yaxşı biləndir.

[1] Razi; el Mefatihu’l Gayb.

[2] Kurtubi; el Camiu li Ahkami’l Kuran.

[3] Razi; el Mefatihu’l Gayb.

[4] Mukatil.