YUSUF SURƏSİ

MƏKKƏ DÖVRÜ

Nəcm: 195

¹Əlif/1, Lam/30, Ra/200[1]. Bax budur, bu, o açıq-aşkar/açıqlayıcı kitabın ayələridir.

²Şübhəsiz ki, Biz onu ağılla hərəkət edərsiniz deyə, ərəbcə bir Quran olaraq en­dir­dik.

³Sənə bu Quranı vəhy etməklə Biz sənə hekayətlərin ən gözəlini[2] anladırıq. Hal­buki sən, bundan əvvəl, tam yəqinliklə bilin ki, bu mövzu haqqında eşitmə­miş­din/xəbərsizlərdən idin.

⁴O zaman ki, Yusuf atasına: “Atacan! Şübhəsiz, mən on bir ulduz, Günəş və Ayı gördüm – onları mənə boyun əyib təslimiyyət göstərirlərkən gördüm[3]” – demişdi.

^5,6Atası: “Əziz oğlum! Gördüyünü qardaşlarına anlatma. Sənə tələ qurarlar. Şübhəsiz ki, şeytan insan üçün açıq-aşkar bir düşməndir. Və bax budur, belə, Rəbbin səni seçəcək və sənə əhvalatların/sözlərin ilk mənalarının nə olduğuna dair biliklər öyrədəcək. Bundan əvvəlki iki ata-babana – İbrahimə və İshaqa tamamladığı kimi, nemətini sənə və Yəqub soyuna tamamlayacaqdır. Şübhəsiz ki, Rəbbin çox yaxşı biləndir, ən yaxşı qayda qoyan, pozulmağa yaxşı mane olan–sağlamlaşdırandır” – dedi.

⁷And olsun ki, Yusuf və qardaşlarında soruşanlar/istəyənlər üçün neçə əlamətlər/nümunələr vardır.

^8,9O zaman ki, Yusufun qardaşları bir zaman: “Yusuf və qardaşı atamıza bizdən daha sevgili, biz isə güclü və həvəskar bir qrupuq. Şübhəsiz, atamız tam yəqinliklə bilin ki, çox açıq şəkildə çıxılmaz bir yoldadır. Yusufu öldürün, ya da bir yerə atın ki, atanız tamamilə sizə qalsın, sonra da siz saleh bir cəmiyyət olarsınız” – demişdilər.

¹⁰Onlardan biri: “Yusufu öldürməyin, onu o quyunun dibinə buraxın ki, oradan keçən karvanların biri onu tapıb alsın. Əgər edəcəksinizsə, belə edin” – dedi.

^11,12Onlar dedilər ki: “Ey atamız! Sən bizə Yusufu niyə etibar etmirsən? Halbuki, biz tam yəqin bil ki, onun yaxşılığını istəyirik. Sabah onu bizimlə bərabər göndər ki, bol-bol yesin, oynasın. Və şübhəsiz ki, biz onu mütləq qoruyanlarıq”.

¹³Ataları dedi ki: “Onu götürməyiniz məni narahat edər və siz ona qarşı laqeyd/biganə/xə­bər­siz ikən onu qurdun yeməsindən qorxuram”.

¹⁴ Yusufun qardaşları dedilər ki: “And olsun ki, biz belə güclü, qüvvətli bir dəstə ikən, onu qurd yeyərsə, o zaman şübhəsiz, biz tam yəqinliklə bil ki, zərərə/itkiyə uğrayıb, acı çəkənlərdən  olarıq”.

¹⁵Sonunda Yusufun qardaşları, Yusufu götürdülər və hamısı birlikdə o quyunun dibinə buraxmağa qərar verdilər. Biz də Yusufa vəhy etdik: “And olsun ki, sən onlara irəlidə, onlar heç fərqində deyillərkən, bu işlərini xəbər verəcəksən”.

¹⁶Və axşam isə ağlaya-ağlaya atalarının yanına gəldilər.

¹⁷Onlar dedilər ki: “Ey atamız! Şübhəsiz ki, biz yarışaraq getdik. Yusufu da əşyalarımızın yanına qoymuşduq. Bir də baxdıq ki, onu qurd yemiş. Və biz doğru insanlar olsaq da, sən bizə inanmazsan”.

¹⁸Bir də köynəyinin üzərində yalandan bir qan gətirdilər. Ataları dedi ki: “Tam əksinə, nəfsiniz sizi aldadıb, bir iş etdirtmişdir. Artıq gözəl bir səbr! Bu anlatdıqlarınıza qarşılıq, köməyinə sığınılacaq olan ancaq Allahdır”.

¹⁹Və bir yolçu karvanı gəldi və suçularını göndərdilər. O da su qabını quyuya saldı: “Müjdə hey, müjdə! Bax budur, bir oğlan!” –  dedi. Və onu bir ticarət malı olaraq, gizləyib qorudular. Allah isə onların nə edəcəklərini bilirdi.

²⁰Və onu ucuz bir qiymətə – bir neçə gümüş pula satdılar. Onlar Yusufun satılmasında aza qane olanlardan idilər.

²¹Və onu satın alan Misirli adam zövcəsinə: “Bunun yerini şərəfli tut. Bizə faydalı ola bilər, ya da onu övlad edərik” – dedi. Və Biz Yusufu beləliklə, yer üzündə yerləşdirdik … və özünə hadisələrin/sözlərin ilk mənalarının nə olduğuna dair bilikləri öyrətmək üçün… və Allah, əmrində qalibdir. Lakin insanların çoxu bilməzlər.

²²Və Yusuf tam Yusif həddi-büluğa çatdıqda ona bilik və hökm verdik. Və bax budur, Biz  gözəlləş­dirən­lə­rə belə qarşılıq veririk.

²³Və evində yerləşdiyi xanım, onun nəfsindən murad alıb, faydalanmaq istədi. Qapıları kilidlədi və: “Haydı, bəri gəl!” – dedi. Yusuf: “Allaha sığınıram! Tam yəqin bil ki, sənin ərin, mənim əfəndim/Rəbbim – Allah, mənim mövqeyimi gözəl etdi. Şübhəsiz, səhv/öz zərərlərinə iş edənlər nicat tapa bilməzlər” – dedi.

²⁴Və and olsun, o xanım ona niyyəti qurmuşdu. Əgər Yusuf Rəbbinin açıq sübutlarını görməsə idi, o da qadına niyyəti qurmuşdu. Ondan fahişəliyi və pisliyi uzaqlaşdırmaq üçün, belə etdi. Şübhəsiz ki, o, Bizim arıdılmış qullarımızdan idi.

²⁵Və ikisi də qapıya qaçdılar. Xanım  onun köynəyini arxadan cırdı. Və qapının yanında o xanımın ağası ilə üz-üzə gəldilər. O xanım: “Sənin əhlinə pislik etmək istəyən adamın cəzası, zindana atılmaqdan və ya acıqlı bir əzabdan başqa nə ola bilər?” – dedi.

^26,27 Yusuf: “O, məndən faydalanmaq istədi” – dedi. Və o xanımın yaxınlarından bir şahid şahidlik etdi: “Əgər Yusufun köynəyi öndən cırılmışsa, xanım doğru söyləmişdir, Yusuf da yalançılar­dan­dır. Və əgər Yusufun köynəyi arxadan cırılmışsa., xanım yalan söyləmişdir, Yusuf da doğrulardandır”.

^28,29Artıq o zaman ki, Yusufun ağası Yusufun köynəyinin arxadan cırılmış olduğunu gördü:   “Şübhəsiz, bu, siz qadınların hiylələrinizdəndir. Həqiqətən də sizin hiylələriniz çox böyükdür. Yusuf! Sən bundan əl çək, ey qadın! Sən də günahın üçün bağışlanma dilə. Şübhəsiz ki, sən xəta edənlərdən oldun” – dedi.

³⁰Şəhərdə qadınlar da: “Əzizin zövcəsi, cavan oğlanın nəfsindən murad almaq istəmiş. Tam yəqinliklə bilin ki, sevgi onun ürəyinə işləmiş. Şübhəsiz, biz mütləq onu açıq-aşkar bir pozğunluq içində görürük” – dedilər.

³¹Sonra Əzizin zövcəsi, onların gizli-gizli dedi-qodu yaydıqlarını eşidincə, on­lara elçi göndərdi və onlara yastıq, meyvələrlə dolu gözəl bir süfrə hazırladı. Və onlar­dan hər birinə iti bir bıçaq verdi. Və: “Çıx qarşılarına!” – dedi. Və indi onlar Yusufu görər-gör­məz onu gözlərində çox böyütdülər və əllərini kəsdilər. Və: “Haşa! Allah xətrinə, bu bir bəşər deyil, ancaq çox şərəfli bir mələkdir”. “Haşa bu, satın alınmış bir kölə de­yil, ancaq çox şərəfli bir şahzadədir” – dedilər.

³²Əzizin zövcəsi: “Bax budur, bu gördüyünüz, məni haqqında qınadığınızdır. And olsun ki, mən bunun nəfsindən faydalanmaq istədim, lakin o, namuslu davrandı. Yenə and olsun ki, özünə əmr etdiyimi etməzsə, tam yəqinliklə bilin ki, zindana atılacaq və mütləq etibarını itirənlərdən olacaq” – dedi.

³³ Yusuf: “Rəbbim! Zindan mənə, bunların məni dəvət etdikləri şeydən daha sevim­lidir. Əgər Sən, bunların tələlərini məndən döndərməsən, mən onların tələsi­nə düşərəm və cahillərdən olaram” – dedi.

³⁴Buna görə də Rəbbi, ona cavab verdi və ondan onların tələlərini döndərdi. Şübhəsiz ki, O, bəli O, haqqıyla eşidənin, haqqıyla bilənin məhz özüdür.

³⁵Sonra bu qədər dəlili gördükdən sonra bir müddət keçdi və onu zindana atmaları məlum oldu.

³⁶Və zindana onunla birlikdə iki cavan oğlan da girdi. Onlardan birisi: “Şübhəsiz, mən özümü şərab sıxarkən gördüm” – dedi. O biri də: “Şübhəsiz, mən, başımın üs­tün­də çörək daşıdığımı, quşların da ondan yediyini gördüm. Bizə bunun yozumu­nu xə­bər ver. Şübhəsiz, biz sənin yaxşılıq/gözəllik edənlərdən olduğunu görürük” – dedi.

^37–41Yusuf: “Sizə qida olaraq veriləcək bir yemək gəlmədən əvvəl onun yo­zu­mu­nu sizə bildirərəm. Bu, Rəbbimin mənə öyrətdiyi şeylərdəndir. Şübhəsiz, mən Allaha inanmayan bir qövmün ki, onlar axirəti bilərək rədd edənlərin/inan­­­ma­yanların məhz özləridir, dinini, həyat tərzini tərk etdim. Və atalarım İbrahim, İshaq və Yəqubun dininə, yaşayış qaydasına uydum. Bizə Allaha heç bir şeyi ortaq qoş­ma­q olmaz. Bu, Allahın bizə və insanlara bir lütfüdür. Və lakin insan­la­rın ço­xu özlərinə verilən nemətlərin qarşılığını ödəmirlər. Ey mənim zindan yol­daş­la­rım! Ayrı-ayrı bir çox Rəbblərmi daha xeyirlidir, yoxsa hər şeyə hakim və qalib olan bir tək Allahmı? Sizin, Onun yaratdığı sərvətlərdən o sitayiş etdikləriniz, sizin və ata­larınızın uydurduğu bir sıra adlardan başqa bir şey deyildir. Bunlara sitayiş etməyiniz barədə Allah heç bir dəlil endirmiş deyildir. Hökm, ancaq Allaha aid­dir! O, sizə Özündən başqasına sitayiş etməməyinizi əmr etdi. Bax budur, bu ən doğ­ru – qo­ruyan dindir. Lakin insanların çoxu bilmirlər. Ey mənim zindan yol­daş­la­rım! Bi­riniz ağasına yenə şərab təqdim edəcək. Digəri də asılacaq və quşlar onu ba­şın­dan ye­yə­cək­lər. Bax budur, haqqında fitva istədiyiniz iş gerçəkləşdi” – dedi.

⁴²Və Yusuf o iki nəfərdən, qurtaracağını qəti olaraq bildiyi adama: “Ağa, hökm­dar etdiyin adamın yanında məni xatırla!” – dedi. Sonra mənliyi ona xatırlat­ma­ğı tərk etdirdi. Beləliklə, Yusuf beş-on il zindanda qaldı.

⁴³Və hökmdar dedi ki: “Şübhəsiz, mən yeddi cılız inəyin yeddi kök inəyi yediyini və yeddi yaşıl başaqla yeddi quru başaq görürəm. Ey öndə gedənlər! Siz görünüş/vizyon/görüntü təbir edirsinizsə,  bu görüntü haqqında razı salan bir fikir deyib məni aydınladın”.

⁴⁴Öndə gedənlər dedilər ki: “Qarmaqarışıq görüntüdür. Biz isə belə qarmaqarışıq görüntülərin yozumunu bilənlər deyilik”.

⁴⁵Və o iki nəfərdən xilas olmuş olan adam, iş işdən keçdikdən sonra, xatırlayaraq dedi ki: “Mən sizə o görüntünün, qəti olaraq nəyi ifadə etdiyini xəbər verərəm, dərhal məni göndərin”.

⁴⁶“Yusuf! Ey doğru sözlü! Bizə, insanlara biliklənərək dönməyim və onların öyrənməsi üçün “Yeddi kök inəyi, yeddi cılız inək yeyir. Və yeddi yaşıl başaqla digər yeddi quru başaq” haqqında qaneedici bilik ver”.

^47–49Yusuf dedi ki: “Yeddi il, adət üzrə, əkin tədarük edəcəksiniz. Hər cür qida məhsulu istehsal edəcək, sonra da istehsal etdiyiniz məhsulları yeyəcəyiniz miqdardan başqa, qalanını sünbüldə – ehtiyacınız olacaq vaxta qədər yığıb saxlayın. Sonra onun arxasından yeddi quraqlıq keçən il gələcək. Bu quraqlıq illər əvvəl qənaət etdiklərinizdən az miqdar istisna olmaqla, tədarük etdiklərinizi yeyib bitirəcəkdir.  Sonra da ardınca  bir il gələcək ki, insanlar onda yağışa qovuşacaq və onda sıxıb sağacaqları – zeytun yağı, üzüm suyu, bəkməz kimi qidaya da qovuşacaqlar. Həyat normala dönəcək”.

⁵⁰Və o hökmdar: “Onu mənim yanıma gətirin!” – dedi. Sonra o zaman ki, elçi Yusufun yanına gəldi, Yusuf ona dedi ki: “Ağanın yanına geri dön və ondan soruş görək, o əllərini kəsən qadınların çətinliyi nə imiş? Heç şübhə yox ki, Rəbbim onların oyunlarını çox yaxşı bilir”.

⁵¹Hökmdar: “Yusufun nəfsindən murad almağa qalxdığınız zaman vəziyyət nə idi?” – dedi. Qadınlar: “Haşa, Allah xətrinə, biz onun əleyhində heç bir pislik bilmədik” – dedilər. Əzizin zövcəsi də: “İndi haqq və həqiqət olduğu kimi ortaya çıxdı. Onun nəfsindən mən murad almaq istədim. O isə şəksiz, şübhəsiz, doğrulardandır. ⁵²Bax budur, bu, Yusufun kimsə olmayan bir yerdə mənim ona xainlik etmədiyimi və tam yəqinliklə bilin ki, Allahın xainlərin hiyləsinə bələdçi olmadığını bilməsi üçündür. ⁵³Və mən nəfsimi təmizə çıxarmıram. Şübhəsiz ki, nəfs şiddətlə pisliyi əmr edəndir. Ancaq Rəbbimin qoruduğu kimsə istisnadır. Şübhəsiz ki, Rəbbim çox bağışlayan və çox mərhəmətlidir” – dedi.

⁵⁴Və hökmdar: “Onu mənim yanıma gətirin, onu özüm üçün yetişdirim” – dedi. Sonra onunla da­nışınca da: “Şübhəsiz ki, sən, bu gün yanımızda həqiqətən mühüm bir mövqe sahibi­sən, etibar edilən birisən” – dedi.

⁵⁵Yusuf dedi ki: “Məni yer üzünün xəzinələri üzərinə vəzifələndir. Şübhəsiz, mən yaxşı qoruyan, çox yaxşı bilənəm”.

⁵⁶Və bax budur, Biz beləliklə, Yusuf üçün o yerdə iqtidar, ölkə idarəçiliyi verdik. Harasında istəyirdisə, orada qonaq qalırdı. Biz mərhəmətimizi dilədiyimizə nəsib edərik. Və yaxşılıq edənlərin mükafatını yox etmərik. ⁵⁷Və iman edən və Allahın qo­ru­ması altına girənlər üçün, əlbəttə, axirət mükafatı daha xeyirlidir.

⁵⁸ Yusufun qardaşları gəldilər və onun yanına girdilər. O, onları dərhal tanıdı, onlar isə onu tanıya bilməyən insanlar idi.

^59,60O zaman ki, onların təchizatlarını hazırladı: “Atanızdan olan qardaşınızı mənim yanıma gətirin. Görürsünüz ki, mən ölçünü tam ölçürəm və mən qonaq qəbul edənlərin ən yax­şısıyam. Siz əgər onu mənim yanıma gətirməsəniz, bir daha sizə taxıl yoxdur, yanıma da yaxınlaşmayın!” –  dedi.

⁶¹Onlar: “Onu atasından istəməyə çalışacağıq və şübhəsiz ki, biz tam yəqinliklə bil ki, edənlərik” – dedilər.

⁶²Və Yusuf məmurlarına: “Ailələrinin yanına döndükdə fərqinə varmaları üçün və yenə gəlmələri üçün sərmayələrini yüklərinin içinə qoyun!” – dedi.

⁶³Beləliklə, atalarının yanına döndükləri vaxt: “Ey atamız! Bizdən taxılı əsirgədilər/bizə bir daha taxıl verilməyəcək. Onun üçün, bu dəfə qardaşımızı bizimlə göndər ki, taxıl ala bilək. Və biz onu mütləq qoruyacağıq”  – dedilər.

⁶⁴Ataları dedi ki: “Mən onu sizə əmanət edərəmmi? Bundan əvvəl qardaşınızı – Yusufu əmanət etdiyim vaxt başqa! Bax budur, Allah ən xeyirli qoruyandır. Və O, mərhəmət edənlərin ən mərhəmətlisidir”.

⁶⁵Və yüklərini açdıqları zaman sərmayələrinin özlərinə geri verilmiş olduğunu gördülər. Dedilər ki: “Ey atamız! Daha nə istəyirik? Bax budur, sərmayələrimiz bizə geri verilmişdir. Bununla, ailəmizə yenidən taxıl alar, gətirərik, qardaşımızı da qoruyarıq, üstəlik bir dəvə yükü daha artıq taxıl alarıq. Bu aldığımız çox yüngül, çox az bir taxıldır”.

⁶⁶Ataları dedi ki: “Ətrafınız əhatə edilmədikcə, hamınız çarəsiz qalmadıqca, onu mənə mütləq gətirəcəyinizə dair Allah qarşısında bir vəd vermədikcə, onu tam yəqin bilin ki, sizin ilə birlikdə göndərmərəm”. Onlar, atalarına təminatlarını verincə, ataları: “Bu söylədiklərimizə Allah, müəyyən olunmuş bir proqrama görə nizamlayan və bu proqramı qoruyaraq, dəstəkləyərək həyata keçirəndir/şahiddir” – dedi.

⁶⁷Və dedi ki: “Ey övladlarım! Bir qapıdan girməyin, ayrı-ayrı qapılardan girin. Mən, Allahdan gələn heç bir şeyi sizdən dəf edə bilmərəm. Hökm yalnız və yalnız Allahındır. Mən, sadəcə Ona sonunu həvalə etdim. Artıq sonunu həvalə edənlər də sonunu sadəcə Ona həvalə etməlidirlər”.

⁶⁸Və o zaman ki, şəhərə çatdılar, o zaman atalarının özlərinə əmr etdiyi şəkildə girdilər. Bu, onlar haqqında Allahdan heç bir şeyi önləyə bilməzdi, bu sadəcə Yəqubun içindən keçirdiyi bir istəyin gerçəkləşməsi oldu. Və şübhəsiz ki, o, ona öyrətdiyimiz üçün bilik sahibi idi. Və lakin insanların çoxu bilməzlər.

⁶⁹Və Yusufun yanına girdikləri vaxt, Yusuf qardaşını yanına aldı: “Şübhəsiz, mən sənin qardaşının məhz özüyəm! Bax budur, buna görə də onların etmiş olduqlarına narahat olma!”

⁷⁰Sonra Yusuf onlara vacib əşyalarını, lazım olan şeylərini hazırlayınca, su qabı­nı qardaşının yükünün içinə qoydu. Sonra bir müəzzin/səsləyici səsləndi: “Hey kar­van! Şübhəsiz, siz tam yəqin bilin ki, oğrusunuz!”

⁷¹Karvan əhli onlara dönərək: “Nə itirdiniz?” – dedilər.

⁷²Vəzifəlilər dedilər ki: “Hökmdarın su qabını itirdik və onu gətirənə bir yük taxıl var. Mən də buna zəmanət verirəm”.

⁷³Karvan əhli: “Allaha and içirik ki, qəti surətdə, siz də bilirsiniz ki, biz yer üzündə/burada qarışıqlıq çıxarmaq üçün gəlmədik. Biz oğrular da deyilik” –  dedilər.

⁷⁴Vəzifəlilər: “Əgər yalançılarsınızsa, oğurluq edənin cəzası nədir?” – dedilər.

⁷⁵Karvan əhli dedilər ki: “Onun cəzası, kimin yükündə çıxarsa, bax bu, özü onun cəzasıdır. O, alınır, saxlanır əvəzini özü ödəyir. Biz səhv/öz zərərlərinə iş edənlərə bax budur, belə cəza verərik”.

⁷⁶Buna görə də Yusuf qardaşının qabından əvvəl onların qablarını axtarmağa başladı. Sonra su qabını qardaşının qabının içindən çıxartdı. Bax budur, Yusufa, Biz belə bir oyun öyrətdik[4]. Məlikin dinində, ölkənin qanunlarında qardaşını yanında sax­lamasına imkan yoxdu. Ancaq Allah diləyərsə, o başqa. Biz dilədiyimiz insanları dərə­cələrlə yüksəldərik. Və hər bilik sahibinin üstündə bir daha yaxşı bilən vardır.

⁷⁷Karvan əhli dedi ki: “Əgər o oğurlamışsa, and olsun daha əvvəl bunun qardaşı da oğurlamışdı”. O vaxt Yusuf, bunu öz içinə atdı və onlara bunu heç bildirmədi: “Siz çox pis bir mövqedəsiniz, xarakterizə etdiyiniz şeyi Allah ən yaxşı biləndir” – dedi.

⁷⁸Onlar dedilər ki: “Ey Əziz! Şübhəsiz ki, bunun çox yaşlı bir atası var. Onun üçün onun yerinə bizdən birimizi al. Şübhəsiz ki, biz sənin yaxşılıq edənlərdən olduğunu görürük”.

⁷⁹Yusuf dedi ki: “Yanında əşyamızı tapdığımız adamdan başqasını yaxalamaqdan/alıb saxlamaqdan Allaha sığınırıq. Şübhəsiz, biz elə edəriksə, tam əmin olun ki,  səhv/öz zərərlərinə iş edənlər olarıq”.

^80–82Artıq o zaman ki, ondan ümid kəsdilər, o zaman pıçıldaşaraq, bir yana çəkildilər. Böyükləri dedi ki: “Atanızın sizdən Allah adına əhd aldığını və daha əvvəl Yusuf mövzusunda həddi aşdığınızı bilmirsinizmi? Atam mənə izin verənə və ya Allah haqqımda bir hökm verənə qədər mən, artıq buradan ayrıla bilmərəm. Və Allah, hökm verənlərin ən xeyirlisidir. Siz dönün və atanıza deyin ki: “Ey atamız! Şübhəsiz ki, oğlun oğurluq etdi/oğurluqla günahlandı. Biz də ancaq, bildiyimizə şa­hid­lik etdik. Və biz görünməyənin, eşidilməyənin, seçilməyənin gözətçiləri de­yilik. Həm də içində olduğumuz şəhərdən və gəldiyimiz karvandan soruş. Və şüb­həsiz ki, biz tam yəqinliklə bilin ki, doğru deyənlərik”.

⁸³Ataları dedi ki: “Əksinə, nəfsləriniz sizi aldadıb bir işə sürükləmişdir. Artıq gö­zəl bir səbr! Umuram ki, Allah üçünü [Yusufu, kiçik qardaşını və böyük qardaşını] bir­­dən mənə gətirər. Şübhəsiz ki, O ən yaxşı bilənin, haqsızlıq və qarışıqlığı əngəllə­mək üçün qoyulmuş qanun, düstur və qaydaları qoyanın məhz özüdür”.

⁸⁴Və Yəqub, onlardan üz çevirdi. Və: “Vay Yusufa olan həsrətim, vay!” – dedi. Və kədərdən iki gözü ağappaq oldu [saralıb soldu, dərbədər oldu]. Artıq Yəqub ud­qun­duqca udqunan, dərdini içində çəkən biri idi.

⁸⁵Dedilər ki: “Allaha and olsun ki, sən Yusufu xatırlayıb durursan. Sonunda əriyib gedəcəksən, yaxud dəyişikliyə/dağıntıya uğrayanlardan olacaqsan”.

^86,87Yəqub dedi ki: “Mən, içimi doldurub daşan həsrətimi, kədərimi Allaha şikayət edirəm. Və mən Allah tərəfındən sizin bilmədiyiniz şeyləri bilirəm. Ey oğullarım! Gedin və Yusufu və qardaşını axtarın. Allahın verəcəyi fərəhdən ümid kəsməyin, tam yəqinliklə bilin ki, kafirlər qövmündən başqası Allahın verəcəyi fərəhdən ümid kəsməz”.

⁸⁸Sonra Yusufun hüzuruna girincə dedilər ki: “Ey Əziz! Bizə və əhlimizə sıxıntı toxundu. Və biz az bir sərmayə ilə gəldik. Sən bizə yenə ölçərək ver. Və bizə sədəqə də ver. Şübhəsiz, Allah sədəqə verənlərə qarşılıqlar verir”.

⁸⁹Yusuf dedi ki: “Siz cahillər ikən Yusufa və qardaşına nələr etdiyinizi bilirsiniz­mi?”

⁹⁰ Yusufun qardaşları: “Yoxsa sən, həqiqətən Yusufsanmı?” – dedilər. Yusuf: “Mən Yusufam, bu da qardaşım. Tam yəqinliklə bilin ki, Allah bizi nemətləndirdi. Şüb­hə­siz, kim Allahın qoruması altına girər və səbr edərsə, artıq heç şübhəsiz, Allah, yaxşı-gözəl işlər edənlərin mükafatını yox etməz” – dedi.

⁹¹Onlar dedilər ki: “Allaha and olsun, Allah səni həqiqətən bizdən üstün etdi. Və biz həqiqətən xətalılar idik”.

^92,93 Yusuf dedi ki: “Bu gün sizə bir ayıblama və danlanma yoxdur. Allah sizi ba­ğışlasın. O, mərhəmət edənlərin ən mərhəmətlisidir. Bu köynəyimi götürün və ata­mın üzünə qoyun, o ayıblanan/lağ edilən xəstəlikdən qurtarmış hala gələr, dərbədər ol­maqdan qurtarar. Və bütün ailənizi mənim yanıma gətirin”.

⁹⁴Və o zaman ki, karvan ayrıldı, ataları dedi ki: “Əgər mənə ağlını itirmiş qoca deməzsinizsə, şübhəsiz, mən Yusufun qoxusunu duyuram”.

⁹⁵Dedilər ki: “Vallahi, şübhəsiz, sən, hələ də o köhnə çaşqınlığındasan”.

⁹⁶Lakin o zaman ki, həqiqətən müjdəçi gəldi, köynəyi Yəqubun üzünə qoydu, dər­hal ayıblanan/lağ edilən xəstəlikdən qurtarmuş hala gəldi: “Mən sizə demə­dim­mi, mən Allahdan sizin bilmədiklərinizi bilirəm” – dedi.

⁹⁷Dedilər ki: “Ey atamız! Bizim üçün, günahlarımızın bağışlanmasını dilə. Şübhəsiz, biz xətalılar idik”.

⁹⁸Yəqub dedi ki: “Sizin üçün Rəbbimdən sonra bağışlanma diləyəcəyəm. Şübhəsiz ki, O çox bağışlayanın, çox mərhəmət edənin məhz özüdür”.

⁹⁹O zaman ki, onlar Yusufun yanına girdilər, bax budur, o zaman Yusuf anasını və atasını qucaqladı, bağrına basdı, yanına aldı və: “Allahın diləməsi ilə, əminliklə, Misirə girin!” – dedi.

¹⁰⁰Və anası ilə atasını yüksək bir taxt üzərinə yüksəltdi. Və hamısı boyun əyib, təslimiyyət göstərərək, Onun üçün yerə qapandılar. Və Yusuf: “Atacan! Bax budur, bu vəziyyət, o gördüyümün yozumudur. Həqiqətən, Rəbbim onu haqq qıldı. Şeytan mənimlə qardaşlarımın arasını pozduqdan sonra, məni zindandan çıxarmaqla və sizi çöldən gətirməklə, Rəbbim mənə həqiqətən ehsan buyurdu. Şübhəsiz ki, Rəbbim, dilədiyi şeyi ərməğan verəndir. Şübhəsiz ki, O, ən yaxşı bilən, hökm qoyanın məhz özüdür”.

¹⁰¹“Rəbbim! Sən mənə hökmdarlıq verdin və mənə olacaqların/sözlərin ilk mənalarının nə olacağı biliyindən öyrətdin. Göyləri və yeri yoxdan var edən! Sən mənim dünya və axirətdə kömək edənim, qoruyanımsan, mənim canımı müsəlman olaraq al və məni salehlər arasına qat!”

¹⁰²Bax budur, bu, sənə vəhy etdiyimiz görmədiyinin, eşitmədiyinin, bilmədiyinin xəbərlərindəndir. Yoxsa onlar edəcəklərinə qərar verib pis plan qurarkən, sən onların yanında deyildin.

¹⁰³Sən şiddətlə arzulasan da, insanların çoxu iman edənlər deyildir.

¹⁰⁴Və sən buna qarşılıq onlardan hər hansı bir ödəniş istəmirsən. Quran  aləmlərə, sadəcə bir öyüddür.

¹⁰⁵Və göylərdə və yerdə necə əlamətlər/nümunələr var, onlar ondan üz çevirən insanlar olaraq üzərlərindən gəlib keçərlər. ¹⁰⁶Onların əksəriyyəti Allaha şərik qoşmadan iman gətirməzlər.

¹⁰⁷Yoxsa bunlar Allahın əzabından hamısını saracaq bir fəlakət gəlməsindən və ya fərqində deyillərkən, qəfildən özlərinə saatın/qiyamətin qopma anının gəlməsindən əmindirlərmi?

¹⁰⁸De ki: “Bax budur, bu, mənim yolumdur – ağlın, biliyin, sağlam düşüncə üçün vacib olaraq, Allaha dəvət edirəm. Mən və mənə uyanlar… Və Allah münəzzəhdir. Və mən ortaq qoşanlardan deyiləm”.

¹⁰⁹Və Biz səndən əvvəl də yalnız və yalnız, şəhərlərin öz xalqından, özlərinə vəhy etdiyimiz bir sıra yetkin insanları elçi olaraq, göndərdik. İndi o yerlərdə bir gəzib, dolaşmadılarmı ki, özlərindən əvvəl gəlib keçənlərin aqibətlərinin necə olduğuna bir baxsınlar?! Əlbəttə, axirət yurdu Allahın qoruması altına girənlər üçün daha xeyirlidir. Hələ də ağlınızı işlətməyəcəksinizmi?

¹¹⁰Sonunda, elçilər ümid kəsəcək hala gəlincə və özlərinin yalan sayıldıqları qənaətinə gəlincə, özlərinə köməyimiz gəldi. Sonra da dilədiklərimiz qurtarıldı. Və günahkarlar topluluğundan Bizim əzabımız, geri çevrilə bilməz.

¹¹¹And olsun ki, Yusuf, atası, qardaşları hekayələrində qavrama qabiliyyəti olanlar üçün  bir ibrət vardır.

Quran uydurulmuş bir söz deyildir. Ancaq sadəcə, içində söhbət gedən mövzuların doğrulanması, inananlar üçün hər şeyin ətraflı açıqlanması, bir yol göstərmə və mərhəmətdir”.

(53/12, Yusuf/1–111)

 

[1]Quranda bir çox surənin “kəsik, bağlantısız hərflər” ilə başladığı görünür. Müxtəlif araşdırmaçılar bu hərflərin mütəşabih, bir şifrə, bir sözün qısaldılmış şəkli, bəzi sözlərin ilk hərfi və ya son hərfi olduğu kimi görüşlər irəli sürmüşlər. Fikrimizcə, bu hərflər, “elan” [diqqət, gözünüzü açın] sözü kimi bir xəbərdarlıq işarəsidir və telefon danışmalarındakı “alo!” səslənməsi kimi diqqəti, oxunacaq ayələrə çəkməkdədir. Həmçinin, Quranın riyazi quruluşundakı vacib olan ünsürlərdən biridir. Həmçinin bu hərflər, ola bilər ki, rəqəmsal bir dəyər də ifadə edir. Çünki Quran endiyi dövrdə, ərəblər arasında rəqəmlər hələ icad edilməmişdi, rəqəm yerinə hərflər istifadə olunurdu. Rəqəm yerinə hərf istifadə olunmasına “Əbcəd” hesabı deyilir. Biz kəsik hərflərin yanında rəqəmsal dəyərlərini də göstərdik. Rəqəmsal dəyərlər ilə nəyin qəsd edilmiş ola biləcəyi nöqtəsində də hələ bir qənaətə gəlməmişik. “Əbcəd” hesabının, Quranın endiyi dövrlərdə rəqəm yerinə istifadə edilmiş olmasından başqa, hər hansı bir xüsusiyyət və özəlliyi yoxdur. Bu kəsik hərflərlə əlaqədar hələ qaneedici bir araşdırma meydana çıxarılmamış olub, mövcud əsərlərdə də keçmişlərin təqdim etdiklərindən başqa bir bilik mövcud deyil. Bu məsələnin tam aydınlığa qovuşması da, digər bir çox məsələ kimi, dürüst, səmimi və könüllü Quran araşdırmaçılarını gözləyir.

[2]Digər hekayələrin, əhvalat və uzun–uzun anlatmalarla birdən çox surədə yer almasına qarşılıq, Yusuf hekayəsi sadəcə bu surədə anladılır. Hekayə, üslub və daxili məna olaraq, bənzərsiz bir xüsusiyyət və gözəlliyə sahibdir. Belə ki, bu xüsus 3–cü ayədə, “Biz sənə hekayələrın ən gözəlini nəql edirik” ifadəsi ilə də təqdim edilmişdir. Tövhid, səbr, ədalət, dözümlülük, bağışlama, yaxın ətraf əlaqələri, iqtisad, siyasət; qalanın içəridən fəthi mövzularında insanlığa köhnəlməyən qaydalardan bəhs edən və peyğəmbər də olsa, hər insanın xəta edə biləcəyi xüsusiyyətinin vurğulandığı bu hekayə ilə Peyğəmbərimizə, Yusuf (ə.s) kimi səbirli olması, qorxmadan-bezmədən vəzifəsini icra etməsi, işin sonunun Yusufun aqibətindəki kimi “xeyir” olacağı ismarıcı verilmiş, eyni zamanda, Qüreyşlilərə də Peyğəmbərimizlə girdikləri mübarizəni əvvəl-axır uduzacaqları, dirənmələrinin mənasız olduğu nəzərə çatdırılaraq, anladılmışdır.

[3]Yusuf hekayəsi, Yusufun gördüyü bir görüntünü atasına anlatdığı bu ayə ilə başlayır: “On bir ulduzun, günəş və ayın özünə səcdə etdiyi [təslim olub əmrinə girdiyi]” şəklindəki bu “görüntü”, yuxuda görülən bir röya olmayıb, Yusufun oyaq ikən gördüyü bir görüntüdür. Bu xüsus, ayədə “raeytü [gördüm]” felinin iki dəfə işlədilməsi ilə vurğulanmışdır. Yəni Yusuf, gördüklərini yuxuda deyil, oyaq ikən gördüyünü: “Atacan! Şübhəsiz ki, mən, on bir ulduz, günəş və ayı gördüm. Onları mənə səcdə edərkən [boyun əyərkən] gördüm” – deyərək, üstünə vurğulayaraq bildirmişdir.

Yuxuda ikən görülən və dilimizdə “röya” sözüylə ifadə edilən görüntülər isə Quranda “fil-mənami [yuxuda]” ifadəsi işlədilərək, istifadə edilmişdir. Quranda yuxuda görüldüyü özəlliklə bildirilən röyalardan biri İbrahim peyğəmbərə, bir digəri də, Peyğəmbərimizə aiddir (bxn. Saffat/102; 210–cu nəcm, Ənfal/43–44; 471–ci nəcm).

Yusufun oyaq ikən gördüklərinə bənzər görüntülər, Yusufun zindan yoldaşları və ölkənin kralı tərəfindən də görüləcəkdir. Yəni, hekayənin davamında yer alan, “içki emal etmək, baş üstündə çörək daşımaq və daşınan çörəkləri quşların yeməsi və yeddi cılız inəyin yeddi kök inəyi yeməsi və yeddi yaşıl başaqla, yeddi quru başaq” görüntüləri də röya olaraq deyil, gerçək görüntülər olaraq qarşımıza gələcəkdir. Əslındə bu görüntülər, “gələcək”lə əlaqədar görüntülərdir. Gələcəyə aid bu cür bir görüntü Peyğəmbərimiz üçün də baş vermişdir (bxn. Fəth/27, 670–ci nəcm).

[4]76–cı ayədəki, “Məlikin dinində [ölkənin qanunlarında], qardaşını yanında saxlaması mümkün deyildi” ifadəsi, qaynaqların bəzilərində, “kralın oğurluqla əlaqədar qanunu, insanın döyülməsi və oğurladığının iki mislini ödəməyə məcbur edilməsi” şəklində, bəzilərində isə “onlar o zamanlar, hər oğrunu, oğurluğuna görə kölə sayırdılar” şəklində açıqlanmışdır.